علی‌اکبر احمدیان، چهره‌ای که بخش عمده‌ای از زندگی حرفه‌ای خود را در سکوت و در مراکز راهبردی سپاه پاسداران گذرانده، اکنون به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، یکی از کلیدی‌ترین و قدرتمندترین مناصب جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد.
انتصاب او در خرداد ۱۴۰۲، صرفاً یک جابجایی مدیریتی نبود، بلکه نمادی از ورود مستقیم یک استراتژیست و تئوریسین ارشد نظامی به قلب دستگاه تصمیم‌گیری سیاسی و امنیتی کشور است. برای شناخت او، باید به مسیری نگاه کرد که از خطوط مقدم جنگ تا اتاق‌های فکر راهبردی و در نهایت، به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ختم شد.
از دانشجوی دندانپزشکی تا معمار دکترین نظامی
سال‌های جنگ و شکل‌گیری یک فرمانده
علی‌اکبر احمدیان در سال ۱۳۴۰ در شهربابک کرمان متولد شد. او که دانش‌آموزی ممتاز بود، در رشته دندانپزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد، اما با شروع جنگ ایران و عراق، دانشگاه را رها کرد و به عنوان یک بسیجی راهی جبهه شد. حضور در جبهه‌های جنوب، نقطه آغاز تحول او از یک دانشجوی نخبه به یک رزمنده بود.
استعداد او در سازماندهی خیلی زود شناسایی شد. در سال ۱۳۶۱، محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه، مسئولیت سازماندهی منطقه ۶ سپاه (شامل استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان) را به او سپرد. این مسئولیت سنگین، او را از یک نیروی تاکتیکی به یک مدیر و سازمان‌دهنده منطقه‌ای تبدیل کرد؛ مهارتی که تمام آینده حرفه‌ای او را تحت تأثیر قرار داد.
خالق دکترین «دفاع نامتقارن»
مهم‌ترین و ماندگارترین میراث احمدیان، در نیروی دریایی سپاه (ندسا) شکل گرفت. در سال ۱۳۶۴، با تأسیس نیروهای سه‌گانه سپاه، او به عنوان اولین رئیس ستاد نیروی دریایی منصوب شد. تجربیات او در دوران «جنگ نفت‌کش‌ها» در خلیج فارس، زمینه را برای خلق یک ایده نوین فراهم کرد.
احمدیان به عنوان «معمار اصلی» و «اولین نظریه‌پرداز» دکترین دفاع نامتقارن شناخته می‌شود. این دکترین، پاسخی به برتری فناورانه دشمن (مانند نیروی دریایی آمریکا) بود. ایده اصلی آن ساده و هوشمندانه است: استفاده از تعداد زیادی قایق تندروی کوچک اما تا دندان مسلح برای انجام حملات گروهی یا «ازدحامی» (Swarm Attacks) علیه ناوهای جنگی بزرگ و آسیب‌پذیر در آب‌های کم‌عمق و جغرافیای خاص خلیج فارس. این دکترین که احمدیان آن را تئوریزه و عملیاتی کرد، تا به امروز هویت اصلی نیروی دریایی سپاه است و او را از یک فرمانده صرف، به یک نظریه‌پرداز نظامی تبدیل کرد.
مغز متفکر سازمانی سپاه
ریاست ستاد مشترک و مرکز راهبردی
پس از موفقیت در نیروی دریایی، احمدیان به سمت‌هایی رسید که کل ساختار سپاه را هدف قرار می‌داد. او بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۶ به عنوان رئیس ستاد مشترک سپاه، یک «تحول عظیم» در ساختار این نهاد را رهبری کرد. او «طرح تحول سازمانی سپاه» را طراحی و اجرا نمود و برای اولین بار، «چشم‌انداز ۱۰ ساله سپاه» را تدوین کرد. این اقدامات، سپاه را از یک ساختار زمان جنگ به یک سازمان منسجم و مدرن تبدیل کرد.
مأموریت بعدی او، شانزده سال ریاست بر مرکز راهبردی سپاه پاسداران (۱۳۸۶-۱۴۰۲) بود. این مرکز، اتاق فکر و کانون آینده‌پژوهی سپاه است. در دوران ریاست او، تمرکز این مرکز از تهدیدات صرفاً نظامی فراتر رفت و به چالش‌های ملی مانند بحران آب و امنیت غذایی نیز گسترش یافت. این دوره طولانی، او را به استراتژیست ارشد سپاه تبدیل کرد که وظیفه‌اش فکر کردن به آینده و تدوین راه‌حل برای بزرگ‌ترین مسائل کشور بود.
دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی
انتصابی استراتژیک
در ۱ خرداد ۱۴۰۲، علی‌اکبر احمدیان با حکم رئیس‌جمهور وقت، سید ابراهیم رئیسی، به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد. او جانشین علی شمخانی شد که نزدیک به ده سال این سمت را در اختیار داشت. این انتصاب، نقطه اوج فرآیند یکدست‌سازی قدرت توسط اصولگرایان بود و یک چهره کاملاً سپاهی و استراتژیست را جایگزین یک چهره سیاسی-نظامی عمل‌گرا کرد.
شورای عالی امنیت ملی، مهم‌ترین نهاد تصمیم‌گیری در سیاست خارجی و امور دفاعی ایران است. دبیر این شورا که توسط رئیس‌جمهور انتخاب می‌شود، معمولاً همزمان به عنوان نماینده رهبری نیز در شورا منصوب می‌شود. این جایگاه دوگانه، به دبیر قدرتی استثنایی می‌بخشد و او را به مجرای اصلی ارتباط با بالاترین مقام کشور تبدیل می‌کند. احمدیان نیز از این جایگاه دوگانه برخوردار است.
لازم به ذکر است که احمدیان از سال‌ها قبل، به دلیل نقش کلیدی‌اش در سپاه، تحت تحریم‌های بین‌المللی از سوی ایالات متحده (۲۰۰۷)، اتحادیه اروپا (۲۰۰۷)، سازمان ملل و کانادا قرار داشته است.
جهان‌بینی و اقدامات اخیر
احمدیان پس از انتصاب، مواضعی عمومی اتخاذ کرده که نشان‌دهنده جهان‌بینی راهبردی اوست:
- امنیت مردم‌محور: او معتقد است «مردم ستون امنیت ملی هستند». این دیدگاه عمل‌گرایانه توضیح می‌دهد که چرا دولت تصمیم گرفت با هدف پرهیز از تنش داخلی، اجرای طرح‌های سخت‌گیرانه حجاب را به تعویق بیندازد. از نگاه او، انسجام اجتماعی یک اولویت امنیتی است.
- مقاومت به جای جنگ: او با دقت میان «مقاومت» و «جنگ» تمایز قائل می‌شود و تأکید دارد که هدف، «تداوم مقاومت» است نه لزوماً ورود به یک جنگ تمام‌عیار و ویرانگر، به‌ویژه در برابر اسرائیل.
- چندجانبه‌گرایی: او از حامیان جدی تقویت نهادهایی مانند بریکس برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی غرب و ایجاد سیستم‌های مالی موازی برای دور زدن تحریم‌هاست.
چشم‌انداز آینده و گمانه‌زنی‌ها
اخیراً، رسانه‌های نزدیک به سپاه گزارش‌هایی درباره یک بازآرایی احتمالی در ساختار امنیتی کشور منتشر کرده‌اند. بر اساس این گمانه‌زنی‌ها، ممکن است علی لاریجانی به عنوان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی منصوب شود و همزمان یک «شورای دفاع» جدید برای تمرکز بر موضوعات صرفاً نظامی تشکیل گردد.
در این سناریوی احتمالی، احمدیان برای مدیریت «چند پرونده ویژه و راهبردی کشور» منصوب خواهد شد. این نقش، یک تنزل رتبه نیست، بلکه یک بازتعریف مأموریت است. چنین تغییری به معنای آن است که نظام قصد دارد از مهارت اصلی احمدیان – یعنی مدیریت پروژه‌های بلندمدت و استراتژیک مانند برنامه‌های هسته‌ای و موشکی – به دور از درگیری‌های سیاسی روزمره استفاده کند.
چه در جایگاه فعلی باقی بماند و چه نقشی جدید بر عهده بگیرد، علی‌اکبر احمدیان یکی از مهم‌ترین معماران ساختار دفاعی و امنیتی ایران مدرن است. او محصول و در عین حال، یکی از پیشران‌های اصلی تکامل سپاه از یک نیروی نظامی به یک نهاد راهبردی مسلط بوده و اثر انگشت فکری او بر سیاست‌های کلان کشور پایدار خواهد بود.
