بیوگرافی علیرضا فغانی؛ از داوری در ایران تا مهاجرت به استرالیا

در دنیای پرهیاهوی فوتبال، جایی که فریادها و احساسات به هم گره خورده اند، یک مرد ایرانی با اقتدار در مرکز مستطیل سبز می‌ایستد. مردی که نامش برای ابرستاره‌هایی چون مسی و رونالدو آشناست و سوتش می‌تواند سرنوشت بزرگ‌ترین بازی‌های جهان را رقم بزند.

این داستان علیرضا فغانی است؛ داوری که از کوچه‌های کاشمر مسیری باورنکردنی را تا قضاوت در فینال جام جهانی باشگاه‌ها طی کرد. اما داستان او فقط قصه سوت‌ها و کارت‌ها نیست؛ روایتی است از یک انتخاب سرنوشت‌ساز، یک هجرت پرماجرا و رابطه‌ای پیچیده با سرزمینی که هنوز قلبش برای آن می‌تپد.

مشخصات فردی

• نام کامل: علیرضا فغانی (معروف به بهروز در خانواده)
• تاریخ تولد: ۱ فروردین ۱۳۵۷ (۲۱ مارس ۱۹۷۸)
• محل تولد: روستای جابوز، کاشمر، استان خراسان رضوی
• اصالت: کاشمری، اما بزرگ‌شده در شهرری تهران
• تحصیلات: کارشناسی زبان انگلیسی و کارشناسی ارشد مدیریت ورزشی
• خانواده: همسرش دختر حسین عرب‌براقی (داور فوتبال) است و دو فرزند به نام‌های سپهر و ساغر دارد.
• میراث داوری: پدرش (محمد فغانی) و برادر کوچک‌ترش (محمدرضا فغانی) نیز از داوران مطرح فوتبال ایران هستند و حالا پسرش، سپهر، راه او را در استرالیا ادامه می‌دهد.

از بازیکن چمن سبز تا داوری حرفه‌ای

شاید کمتر کسی بداند که علیرضا فغانی پیش از آنکه به مرد اول قضاوت فوتبال ایران تبدیل شود، خود یک بازیکن فوتبال بود. او در تیم‌های نوجوانان بانک ملی، شهاب خودرو و نیروی زمینی بازی می‌کرد، اما یک قانون قدیمی فدراسیون فوتبال، مسیر زندگی‌اش را برای همیشه تغییر داد. قانونی که می‌گفت: «یا بازیکن، یا داور».

فغانی در این دوراهی، سوت را انتخاب کرد و در سال ۱۳۷۳، در حالی که نوجوانی ۱۷ ساله بود، رسماً وارد دنیای قضاوت شد. استعدادی که در خون او و خانواده‌اش جاری بود، به سرعت شکوفا شد. در سال ۱۳۸۲ برای اولین بار در لیگ برتر ایران سوت زد و تنها پنج سال بعد، در سال ۱۳۸۷، به لیست نخبگان فیفا راه یافت تا سفری جهانی را آغاز کند.

سلطان بازی‌های بزرگ در ایران

پیش از آنکه نامش در ورزشگاه‌های جهانی طنین‌انداز شود، فغانی در دیگ جوشان فوتبال ایران پخته شد. او متخصص قضاوت در حساس‌ترین بازی فوتبال ایران، یعنی شهرآورد تهران، بود. با ۶ قضاوت به عنوان داور وسط، او به یکی از چهره‌های نمادین این بازی تبدیل شد؛ جایی که کوچک‌ترین اشتباه می‌توانست یک شهر را به آشوب بکشد. توانایی او در کنترل فشار وحشتناک این بازی و مدیریت بازیکنان و نیمکت‌های پرالتهاب، او را به انتخاب اول کمیته داوران برای هر بازی مرگ و زندگی تبدیل کرده بود.

رویداد	سال/تاریخ	اهمیت
تاریخ تولد	۱ فروردین ۱۳۵۷	تولد پرافتخارترین داور تاریخ فوتبال ایران
شروع داوری حرفه‌ای	۱۳۷۳	انتخاب داوری به جای بازیگری و آغاز مسیر حرفه‌ای
اولین قضاوت در لیگ برتر	۱۳۸۲	ورود به بالاترین سطح داوری فوتبال ایران
ازدواج	۱۳۸۰	تشکیل خانواده و ایجاد پایگاهی برای حمایت عاطفی
ورود به لیست فیفا	۲۰۰۸ (۱۳۸۷)	آغاز دوران درخشان بین‌المللی و قضاوت در سطح جهانی
مهاجرت به استرالیا	۲۴ شهریور ۱۳۹۸	نقطه عطفی در زندگی شخصی و حرفه‌ای و تغییر تابعیت داوری

پرواز به قله‌های جهانی

با ورود به لیست فیفا، فغانی دیگر به مرزهای ایران محدود نبود. او پله‌های ترقی را با سرعتی شگفت‌انگیز طی کرد و اعتماد کنفدراسیون فوتبال آسیا و فیفا را به دست آورد. قضاوت در فینال‌های بزرگ، یکی پس از دیگری به او سپرده شد:

• فینال لیگ قهرمانان آسیا (۲۰۱۴): اولین آزمون بزرگ قاره‌ای
• فینال جام ملت‌های آسیا (۲۰۱۵): قضاوت برای قهرمان آسیا
• فینال جام باشگاه‌های جهان (۲۰۱۵): ایستادن در مرکز میدان میان غول‌هایی چون بارسلونای لیونل مسی و ریورپلاته
• فینال المپیک ریو (۲۰۱۶): شاید باشکوه‌ترین لحظه دوران حرفه‌ای او؛ قضاوت دیدار فینال بین برزیل میزبان و آلمان در ورزشگاه افسانه‌ای ماراکانا
• دیدار رده‌بندی جام جهانی (۲۰۱۸): اوج کار یک داور ایرانی در تاریخ جام‌های جهانی با قضاوت بازی بلژیک و انگلیس

این مسیر نشان‌دهنده یک اعتماد مبتنی بر شایستگی بود. فیفا هر قضاوت موفق او را پله‌ای برای سپردن یک مسئولیت سنگین‌تر می‌دید و فغانی از هر آزمونی سربلند بیرون می‌آمد.

تغییر سرنوشت با مهاجرت به استرالیا

در شهریور ۱۳۹۸، در اوج شهرت و اعتبار، علیرضا فغانی تصمیمی گرفت که جامعه فوتبال ایران را در شوک فرو برد: مهاجرت به استرالیا!

او بارها دلیل این تصمیم را فراهم کردن شرایط تحصیلی بهتر برای فرزندانش اعلام کرد و آن را یک انتخاب خانوادگی دانست. با این حال، این تصمیم نقطه عطفی در زندگی حرفه‌ای او بود.

او قضاوت در A-League استرالیا را آغاز کرد اما تا چند سال همچنان به عنوان نماینده ایران در میادین بین‌المللی سوت می‌زد. این پایان ماجرا نبود. در نهایت، فدراسیون فوتبال ایران با استناد به قوانین فیفا که می‌گوید یک داور باید در کشوری که نمایندگی‌اش را می‌کند زندگی و قضاوت کند، نام او را از لیست داوران بین‌المللی ایران حذف کرد. از آن پس، فغانی رسماً به عنوان نماینده فدراسیون استرالیا در لیست فیفا قرار گرفت.

این اتفاق، نمونه‌ای تلخ از پدیده «مهاجرت نخبگان» در ورزش ایران بود. هرچند فدراسیون با افتخار اعلام کرد که «یک ایرانی» در لیست استرالیا حضور دارد، اما این حسرت عمومی را پنهان نمی‌کرد که چرا بهترین داور تاریخ کشور نباید با پرچم ایران در میادین بدرخشد. از آن روز، هر موفقیت فغانی با طعمی گس از غرور و حسرت برای فوتبال‌دوستان ایرانی همراه است؛ افتخاری که به نام ایران آغاز شد اما به کام استرالیا تمام می‌شود.

با این حال، فغانی هرگز پل‌های پشت سرش را خراب نکرد. او در مقاطعی برای قضاوت بازی‌های حساس لیگ برتر و دربی حذفی به ایران بازگشت و نشان داد که با وجود تغییر تابعیت داوری، قلبش همچنان با ایران است.

جدال با غول‌های فوتبالی در مصاف با مسی و رونالدو

ایستادن میان دو اسطوره بزرگ فوتبال جهان، لیونل مسی و کریستیانو رونالدو، خود معیاری برای سنجش عیار یک داور است. فغانی بارها این تجربه را داشته و سبک قضاوتش در برابر این دو شخصیت متفاوت، بسیار گویاست.

بازیکن	سال	تورنمنت	مسابقه	نتیجه
لیونل مسی	۲۰۱۸	جام جهانی (یک‌هشتم)	آرژانتین – فرانسه	۳-۴ (حذف آرژانتین)
لیونل مسی	۲۰۲۵	جام جهانی باشگاه‌ها (گروهی)	اینتر میامی – الاهلی	۰-۰
کریستیانو رونالدو	۲۰۱۷	جام کنفدراسیون‌ها (نیمه‌نهایی)	پرتغال – شیلی	۰-۰ (شکست پرتغال در پنالتی)
کریستیانو رونالدو	۲۰۲۲	جام جهانی (گروهی)	پرتغال – اروگوئه	۲-۰ (برد پرتغال)
کریستیانو رونالدو	۲۰۲۵	لیگ نخبگان آسیا (نیمه‌نهایی)	النصر – کاوازاکی	(شکست النصر)

رویارویی با مسی

تقابل‌های فغانی با مسی، از جمله بازی آرژانتین-فرانسه در جام جهانی ۲۰۱۸ و بازی اینتر میامی در جام جهانی باشگاه‌ها ۲۰۲۵، همواره حرفه‌ای و آرام توصیف شده است. او با مدیریتی بی‌حاشیه، اجازه داد تا فوتبال در مرکز توجه باشد.

حماسه رونالدو

اما داستان رویارویی با کریستیانو رونالدو کاملاً متفاوت است. این دو در سه بازی فوق‌العاده حساس با یکدیگر روبرو شدند و هر سه بازی با تنش و جنجال همراه بود.

از اعتراض‌های شدید رونالدو در جام کنفدراسیون‌ها ۲۰۱۷ گرفته تا پنالتی جنجالی علیه اروگوئه در جام جهانی ۲۰۲۲ که عملاً به حذف اروگوئه و پایان کار فغانی در آن جام منجر شد. شخصیت سازش‌ناپذیر فغانی در اجرای قانون، به وضوح با روحیه پرخاشگر و برون‌گرای رونالدو در تضاد بود و این تقابل‌ها، فغانی را به عنوان داوری که تحت تأثیر نام‌ها قرار نمی‌گیرد، تثبیت کرد.

در کوره داغ حواشی

یک دوران حرفه‌ای درخشان، بدون جنجال کامل نمی‌شود. فلسفه داوری فغانی، یعنی پایبندی مطلق به متن قانون، همان‌قدر که برای او اعتبار آورد، او را در مرکز حواشی بزرگ نیز قرار داد.

جنجال‌های داخلی

همه بازی قهرمانی لیگ در سال ۱۳۹۴ بین تراکتور و نفت تهران را به یاد دارند؛ جایی که اخراج آندرانیک تیموریان، تراکتور را از قهرمانی دور کرد و خشم هواداران تبریزی را برانگیخت. درگیری‌های لفظی با اسطوره‌هایی چون فرهاد مجیدی نیز بخشی از کارنامه پرفرازونشیب او در ایران بود.

جنجال‌های جهانی

دو اتفاق بیش از همه در یادها مانده است. اول، همان پنالتی بحث‌برانگیز بازی پرتغال-اروگوئه در جام جهانی ۲۰۲۲ که منجر به حذف اروگوئه و کنار گذاشته شدن خود فغانی از ادامه مسابقات شد.

دوم، اخراج ایمن حسین، مهاجم تیم ملی عراق، در جام ملت‌های آسیا ۲۰۲۳ به دلیل «شادی پس از گل طولانی». این تصمیم که از نظر قانونی درست اما از نظر «مدیریت بازی» بحث‌برانگیز بود، به حذف عراق منجر شد و حتی تهدیدهایی را برای او و خانواده‌اش به همراه داشت.

این جنجال‌ها یک حقیقت را آشکار می‌کنند: بزرگ‌ترین نقطه قوت فغانی (قاطعیت در اجرای قانون)، گاهی به پاشنه آشیل او در بازی‌های احساسی و پرفشار تبدیل شده است.

اوج افتخار و یک رؤیای باقی‌مانده

در سال ۲۰۲۵، فیفا معتبرترین تورنمنت باشگاهی جدید خود، یعنی جام جهانی باشگاه‌ها با حضور ۳۲ تیم، را راه‌اندازی کرد و برای قضاوت بازی فینال بین چلسی و پاری‌سن‌ژرمن، یک نام را برگزید: علیرضا فغانی.

این انتخاب، مهر تأییدی بر جایگاه او به عنوان یکی از بهترین داوران جهان و اوج دوران حرفه‌ای پرافتخار او بود. پیرلوئیجی کولینا، رئیس کمیته داوران فیفا، رسماً اعلام کرد که فغانی بخشی از «بهترین تیم» برای این فینال تاریخی است.

با این افتخار بزرگ، کارنامه فغانی تقریباً کامل به نظر می‌رسد. اما تنها یک قله فتح‌نشده باقی مانده است؛ یک رؤیای ناتمام. با برداشته شدن محدودیت سنی، او هنوز یک شانس برای رسیدن به بزرگ‌ترین آرزوی هر داوری را دارد: قضاوت در فینال جام جهانی ۲۰۲۶!

علیرضا فغانی دیگر فقط یک داور نیست؛ او یک پدیده است. میراث او نه فقط در فینال‌هایی که سوت زده، بلکه در استانداردی که تعیین کرده و مسیری که برای داوران آسیایی هموار کرده، زنده خواهد ماند. او مردی است که با هر سوت، داستانی از اراده، اقتدار و هویتی پیچیده را در مرکز جهان روایت می‌کند.

عکس یادگاری علیرضا فغانی با ترامپ در پایان بازی چلسی پی‌اس‌جی

در پایان فینال جام باشگاه های جهان که با برتری سه بر صفر چلسی به پایان رسید، علیرضا فغانی مدال این بازی‌ها را پس از دست دادن با دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از او دریافت کرد. گفت و گوی کوتاهی بین فغانی، ترامپ و اینفانتینو رئیس فیفا شکل گرفت و ترامپ مدال را بر گردن فغانی آویخت. در پایان نیز تیم داوری از جمله فغانی با رئیس جمهور آمریکا عکس یادگاری گرفتند.

دست دادن علیرضا فغانی با ترامپ آن هم پس از پایان جنگ 12 روزه و حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران جای سوال دارد!