اگر سریال ماندگار و تماشایی «روزگار قریب» را دیده باشید، حتماً با شخصیت دوستداشتنی، جدی و دلسوز دکتر محمد قریب آشنا هستید. اما دکتر قریب فراتر از یک شخصیت تلویزیونی، یک قهرمان واقعی در تاریخ پزشکی ایران است. او کسی است که به عنوان «پدر طب اطفال ایران» شناخته میشود و زندگیاش پر از فراز و نشیبهای دراماتیک، موفقیتهای علمی خیرهکننده و البته فعالیتهای سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار بوده است.
در این گزارش خبری، نگاهی جامع و جذاب به زندگی واقعی این اسطوره پزشکی، خانواده، فرزندان و حقایق پشت پرده سریال زندگیاش میاندازیم.
از کوچه پسکوچههای تهران تا روستای گرکان؛ کودکی پرچالش
دکتر محمد قریب در ۱۴ تیرماه سال ۱۲۸۸ شمسی در تهران، در خانوادهای با اصالت و ریشهدار چشم به جهان گشود. پدرش «علیاصغر خان قریب» از اهالی روستای «گرکان» (از توابع آشتیان) بود. دوران کودکی محمد کوچک همزمان شد با یکی از تاریکترین دورههای تاریخ ایران؛ دوران قحطی بزرگ، جنگ جهانی اول و شیوع بیماریهای کشندهای مثل وبا و تیفوس.
شرایط تهرانِ آن روزگار چنان سخت شد که خانواده مجبور شدند موقتاً به زادگاه پدری، یعنی روستای گرکان بازگردند. محمد بخشی از کودکی خود را در فضای روستایی گذراند و با چشمان خود شاهد مرگومیر کودکان بر اثر بیماریهای ساده و قابل پیشگیری بود. شاید همین تجربههای تلخ بود که بذر عشق به پزشکی و نجات جان کودکان را در دل او کاشت.
او تحصیلات ابتدایی را در «دبستان سیروس» و دوران متوسطه را در مدرسه مشهور «دارالفنون» گذراند؛ جایی که با علوم مدرن آشنا شد و مسیر آیندهاش را ترسیم کرد.
سفر به فرانسه؛ درخشش یک ایرانی در پاریس
در سال ۱۳۰۶، محمد قریب به همراه گروهی از دانشجویان نخبه ایرانی (از جمله مهدی بازرگان) برای تحصیل به فرانسه اعزام شد. او ابتدا در شهر «رن» تحصیل کرد و نبوغ خود را خیلی زود نشان داد؛ به طوری که در همان سال اول جایزه لابراتوار تشریح دانشکده پزشکی را دریافت کرد.
قریب سپس راهی پاریس شد و توانست رکوردی تاریخی ثبت کند: او نخستین ایرانی بود که در کنکور بسیار دشوار «انترنی بیمارستانهای پاریس» پذیرفته شد. موفقیت او در حالی بود که بسیاری از دانشجویان فرانسوی در این آزمون شکست میخوردند. پایاننامه دکترای او با موضوع «وقفههای تنفسی نوزادان» نشاندهنده تمرکز او بر طب اطفال از همان ابتدا بود.
بازگشت به وطن و انقلاب در پزشکی کودکان
دکتر قریب در سال ۱۳۱۷، با کولهباری از دانش و رد کردن پیشنهادهای کاری در اروپا، به ایران بازگشت تا به مردم کشورش خدمت کند. او پس از گذراندن سربازی، دانشیار دانشگاه تهران شد و فعالیت خود را در بیمارستان رازی آغاز کرد.
او پایهگذار اقدامات بزرگی بود که تا امروز اثرات آن باقی است. از تأسیس بخشهای تخصصی اطفال گرفته تا انجام اولین تعویض خون در ایران. در جدول زیر، نگاهی سریع به مهمترین دستاوردهای علمی و اجرایی دکتر قریب میاندازیم:
| سال / دوره | دستاورد و فعالیت مهم |
|---|---|
| ۱۳۱۹ | انتشار کتاب مرجع «بیماریهای کودکان» |
| ۱۳۲۱ | دریافت نشان عالی دولت فرانسه (لژیون دونور) |
| دوران خدمت | انجام نخستین تعویض خون در ایران |
| دوران خدمت | مشارکت در بنیانگذاری سازمان انتقال خون ایران |
| ۱۳۵۰ | عضویت در هیئت مدیره انجمن بینالمللی بیماریهای کودکان |
| ۱۳۵۳ | تأسیس «بیمارستان مرکز طبی کودکان» (با همکاری دکتر حسن اهری) |
زندگی سیاسی؛ پزشکِ طرفدار مصدق
دکتر قریب تنها یک پزشک نبود؛ او نسبت به جامعه و سیاست بیتفاوت نمیماند. او از حامیان دکتر محمد مصدق و عضو «جبهه ملی» بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، دکتر قریب به همراه چهرههایی مثل مهدی بازرگان و یدالله سحابی، بیانیهای انتقادی علیه دولتِ پس از کودتا امضا کردند. این اقدام شجاعانه باعث شد شاه دستور اخراج موقت او از دانشگاه را صادر کند.
هرچند او بعداً به دانشگاه بازگشت، اما هرگز از اصول اخلاقی خود کوتاه نیامد. او همچنین به دلیل رسیدگی رایگان به بیماران فقیر و دلسوزی پدرانهاش، محبوبیتی عجیب در بین مردم داشت.
خانواده، همسر و فرزندان دکتر قریب
زندگی شخصی دکتر قریب نیز به اندازه زندگی حرفهایاش جالب است. او در سال ۱۳۱۵ با زهرا قریب ازدواج کرد. زهرا خانم، دختر «عبدالعظیم قریب» (بنیانگذار دستور زبان فارسی نوین) بود. همسرش که در خانه «زری مامان» خطاب میشد، تا پایان عمر (۱۳۸۹) پشتیبان و همراه او بود.
حاصل این ازدواج چهار فرزند بود که راه پدر را به اشکال مختلف ادامه دادند. همچنین خواهران دکتر قریب (خدیجه، زهرا و صدیقه) و برادرانش (علی و رضا) نیز بخش مهمی از خانواده بزرگ او بودند.
فرزندان دکتر قریب چه میکنند؟
اطلاعات دقیق درباره فرزندان و سرنوشت آنها در جدول زیر آمده است:
| نام فرزند | توضیحات شغلی و زندگی | محل سکونت |
|---|---|---|
| دکتر حسین قریب | متولد ۱۳۱۸، متخصص برجسته غدد و متابولیسم، دستیار مدعو در دانشگاههای کلمبیا و میشیگان آمریکا | ایالات متحده آمریکا |
| دکتر محسن قریب | پزشک، فعالیت در ایران و حضور در مجامع دانشگاهی | ایران |
| مریم قریب | اطلاعات شغلی دقیق در دسترس نیست (همسر دکتر محسن ضیائی) | نامشخص |
| ناهید قریب | اطلاعات شغلی دقیق در دسترس نیست | نامشخص |
نکته جالب توجه این است که داماد این خانواده، دکتر محسن ضیائی، نیز از نوابغ پزشکی، فوقتخصص اطفال و رئیس سابق دانشگاه تهران بوده است.
سریال روزگار قریب؛ روایت یک زندگی
بسیاری از ایرانیان دکتر قریب را با شاهکار تلویزیونی «کیانوش عیاری» شناختند. سریال «روزگار قریب» که ساخت آن بین سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ طول کشید، در ۳۶ قسمت زندگی این پزشک بزرگ را از سال ۱۲۹۵ تا زمان مرگش در ۱۳۵۳ به تصویر کشید.
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگر نقش میانسالی و پیری دکتر قریب: مهدی هاشمی (که با بازی درخشان خود نام قریب را زنده کرد).
- بازیگر نقش جوانی: ناصر هاشمی
- بازیگر نقش پدر: مهران رجبی
این سریال نه تنها یک بیوگرافی، بلکه مروری بر تاریخ معاصر ایران، از قحطیها و جنگ جهانی تا تغییرات سیاسی و اجتماعی بود و نشان داد که چگونه دکتر قریب در میان تمام این طوفانها، اخلاق پزشکی را حفظ کرد.
بیماری و درگذشت
سالهای پایانی عمر دکتر قریب با مبارزه با بیماری سرطان مثانه گذشت. اولین علائم بیماری (خون در ادرار) در سال ۱۳۵۱ ظاهر شد. با وجود پیگیریهای درمانی در ایران و آمریکا، بیماری پیشرفت کرده بود.
سرانجام در اول بهمن ۱۳۵۳، پدر طب اطفال ایران در همان بیمارستانی که خودش بنیانگذار آن بود (مرکز طبی کودکان)، چشم از جهان فروبست. طبق وصیت خودش، پیکرش به شهر قم منتقل و در قبرستان «شیخان» (نزدیک حرم حضرت معصومه) به خاک سپرده شد. محبوبیت و جایگاه او چنان بود که محمدرضا شاه شخصاً جنازه او را تا قم همراهی کرد و نماز میت توسط «آیتالله مرعشی نجفی» اقامه شد.
دکتر محمد قریب رفت، اما میراث او در لبخند کودکانی که در «مرکز طبی کودکان» درمان میشوند و در کتابها و شاگردانی که تربیت کرد، تا ابد زنده است.
