بسیاری از ایرانیان با شنیدن نام «کودکی» و «مدرسه»، ناخودآگاه ریتمِ شعری آشنا را در ذهن خود مرور میکنند: «باز باران، با ترانه، با گوهرهای فراوان…». این شعر که سالهاست در کتابهای فارسی دوره ابتدایی جای خوش کرده، تنها یک سروده ساده نیست؛ بلکه بخشی از حافظه جمعی چند نسل از ایرانیان است. اما شاعر این اثر ماندگار کیست و چه سرگذشتی داشته است؟
سید مجدالدین میرفخرایی، که در دنیای ادبیات با نام هنری «گلچین گیلانی» شناخته میشود، یکی از چهرههای برجسته و پیشگام در عرصه شعر نو فارسی است. او شاعری بود که اگرچه بخش بزرگی از عمر خود را در غربت و دور از وطن گذراند، اما توصیفات نابش از طبیعت ایران، نام او را در تاریخ ادبیات این مرز و بوم جاودانه کرد.
از سبزه میدان رشت تا تحصیل در لندن
داستان زندگی گلچین گیلانی از ۱۱ دی ماه سال ۱۲۸۸ خورشیدی (۱۹۱۰ میلادی) آغاز شد. او در محله قدیمی سبزهمیدان در شهر بارانی رشت دیده به جهان گشود. اگرچه او را به نام گیلانی میشناسیم، اما ریشههای خانوادگیاش ترکیبی از فرهنگهای مختلف ایران بود. پدرش، سید مهدی میرفخرایی، اصالتاً اهل تفرش بود و در دوران قاجار و پهلوی سمتهای مهمی همچون فرمانداری قم و سبزوار را بر عهده داشت. مادرش نیز بانویی از اهالی اصفهان بود. با این حال، تولد و رشد در رشت، روحیه او را با طبیعت شمال ایران گره زد.
گلچین در خانوادهای بالید که فرهنگ و ادب در آن جایگاه ویژهای داشت. او تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش رشت به پایان رساند و سپس برای تکمیل تحصیلات متوسطه راهی تهران شد. علاقه او به دانش تنها به ادبیات محدود نمیشد؛ او موفق شد لیسانس خود را در رشته فلسفه و علوم تربیتی دریافت کند، اما این پایان راه علمی او نبود.
پزشک شاعر؛ مهاجرت بی بازگشت
مسیر زندگی مجدالدین میرفخرایی زمانی تغییر کرد که او تصمیم به مهاجرت گرفت. او برای ادامه تحصیل به انگلستان سفر کرد و در آنجا تغییر رشته داد و موفق به اخذ درجه دکترای پزشکی شد. نکته جالب توجه در زندگی گلچین گیلانی این است که او پس از فارغالتحصیلی و تبدیل شدن به یک پزشک، در لندن اقامت گزید و هرگز برای زندگی دائم به ایران بازنگشت. با این حال، فاصله جغرافیایی نتوانست پیوند او را با زبان و ادبیات فارسی قطع کند.
او در کنار طبابت در لندن، به سرودن شعر ادامه داد و آثارش را برای مجلات معتبر ادبی آن زمان در ایران ارسال میکرد. اشعار او از سال ۱۳۰۷ در نشریاتی همچون «ارمغان» (به سردبیری وحید دستگردی)، «روزگار نو»، «فروغ» و بعدها در مجله مشهور «سخن» منتشر میشد.
پیشگام شعر نو و خلق «باز باران»
گلچین گیلانی را باید یکی از نخستین شاعرانی دانست که پلی میان شعر کلاسیک و شعر نو زدند. او جزو اولین کسانی بود که اشعارش با سبک “شعر نو” به کتابهای درسی کودکان راه یافت. معروفترین اثر او، شعر «باز باران با ترانه» است که تصویری زنده، پرشور و لطیف از جنگلهای گیلان و بارانهای شمال ایران ارائه میدهد. این شعر به قدری استادانه سروده شده که پس از گذشت دههها، همچنان طراوت خود را حفظ کرده است.
آثار گلچین گیلانی اغلب دارای مضامین عاطفی، اجتماعی و طبیعتگرایانه هستند. از جمله مجموعههای شعری و آثار مکتوب او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- گلی برای تو
- مهر و کین
- نهفته (یا نهضت – چاپ ۱۹۴۸ لندن)
- دیوان اشعار
پایان راه در غربت
سرانجام، سراینده ترانههای بارانی، در ۲۹ آذر ۱۳۵۱ (۱۹۷۲ میلادی) در حالی که ۶۳ سال داشت، در شهر لندن چشم از جهان فروبست. پیکر او در همان شهر و در گورستان «پاتنی ویل» (Putney Vale Cemetery) به خاک سپرده شد.
اگرچه او در غربت درگذشت، اما نام و یادش در ایران زنده ماند. در سال ۱۳۹۹، به پاس خدمات ادبی او، خیابانی در تهران به نام «گلچین گیلانی» نامگذاری شد تا یادآور مردی باشد که صدای باران را برای همیشه در ادبیات فارسی ثبت کرد.
