صادق زیباکلام کیست؟ انقلابی پرشور یا منتقد اصلاح‌طلب؟

صادق زیباکلام، استاد برجسته دانشگاه و تحلیل‌گر سیاسی، یکی از تأثیرگذارترین و در عین حال جنجالی‌ترین چهره‌های سیاسی معاصر ایران به شمار می‌رود. او که زمانی از حامیان سرسخت انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بود، اکنون به منتقدی صریح و اصلاح‌طلب تبدیل شده است که با دیدگاه‌های چالش‌برانگیزش در مورد سیاست‌های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی شناخته می‌شود. سفر فکری او از یک انقلابی ایدئالیست به یک مخالف درون سیستم، آینه‌ای از مبارزات داخلی ایران برای تغییر و اصلاح است.

زندگی‌نامه و سیر تحول فکری

صادق زیباکلام منفرد در ۲۲ خرداد ۱۳۲۷ در خانواده‌ای مذهبی و فعال سیاسی در تهران متولد شد. پدر او از حامیان محمد مصدق، نخست‌وزیر چپ‌گرای محبوب ایران بود که صنعت نفت را ملی کرد. این محیط سیاسی، زیباکلام جوان را با شور ایدئولوژیک آمیخته کرد و او را به سمت گرایش‌های مارکسیستی-اسلامی سوق داد.

او برای تحصیلات عالی در رشته مهندسی شیمی به اتریش و سپس انگلستان رفت. در دانشگاه برادفورد، به عنوان رهبر انجمن دانشجویان اسلامی، علیه رژیم شاه فعالیت می‌کرد. همین فعالیت‌ها باعث شد تا در سال ۱۳۵۳ توسط ساواک دستگیر و به مدت دو سال زندانی شود. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، که زیباکلام با شور و اشتیاق از آن حمایت کرد، مسیر زندگی او به کلی تغییر کرد. او در تأسیس انجمن اسلامی دانشگاهیان نقش داشت و در دولت جدید مسئولیت‌هایی را بر عهده گرفت.

یکی از نقاط عطف زندگی او، مشارکت در “انقلاب فرهنگی” بود؛ پروژه‌ای که به اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها و پاکسازی اساتید پرداخت. با این حال، زیباکلام در سال ۱۳۷۷ علناً از نقش خود در این رویداد ابراز پشیمانی کرد و از آسیب‌دیدگان آن عذرخواهی نمود. او پس از بازگشت به دانشگاه، دکترای خود را در رشته مطالعات صلح از دانشگاه برادفورد دریافت کرد و از سال ۱۳۶۹ تدریس در دانشگاه تهران را آغاز نمود.

جدول زمانی رویدادهای کلیدی زندگی زیباکلام

دیدگاه‌های سیاسی و آثار برجسته

زیباکلام به عنوان یک اصلاح‌طلب نئولیبرال شناخته می‌شود که همواره سیاست‌های تندروانه داخلی و خارجی را به چالش کشیده و از گفتگو و اصلاحات دفاع کرده است. دیدگاه‌های او درباره انقلاب ۱۳۵۷ پیچیده است؛ او ضمن دفاع از زمینه تاریخی آن، از برآورده نشدن وعده‌هایی چون آزادی و پاسخگویی ابراز تأسف می‌کند. به عقیده او، انقلاب با شعارهای ضدآمریکایی و ایدئولوژیک از مسیر اصلی خود منحرف شد.

یکی از جنجالی‌ترین مواضع او، مربوط به رابطه ایران و اسرائیل است. او با به رسمیت شناختن اسرائیل به عنوان یک عضو سازمان ملل و امتناع از پا گذاشتن بر پرچم آن، تابوها را شکسته است. زیباکلام معتقد است که خصومت رژیم با اسرائیل، بازتاب اراده عمومی مردم ایران نیست و سیاست “فلسطینی‌تر از فلسطینی‌ها بودن” را نقد می‌کند.

آثار نوشتاری او نیز بازتاب‌دهنده تفکرات انتقادی اوست. کتاب‌هایی مانند “چگونه ما، ما شدیم؟” که ریشه‌های تاریخی “عقب‌ماندگی” ایران را تحلیل می‌کند و “مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی” از جمله پرفروش‌ترین آثار او هستند. این صراحت بیان برای او هزینه‌هایی نیز در پی داشته است؛ از جمله اخراج از دانشگاه، ممنوعیت از حضور در رسانه‌ها و چندین بار محکومیت به زندان.

کتاب‌های منتخب و درون‌مایه آن‌ها

خانواده و مناظره‌های اخیر

تضادهای ایدئولوژیک حتی در خانواده زیباکلام نیز دیده می‌شود. برادر او، سعید زیباکلام، استاد فلسفه با دیدگاه‌های محافظه‌کارانه و حامی نظام است که در نقطه مقابل تفکرات اصلاح‌طلبانه صادق قرار دارد. این شکاف ایدئولوژیک، نشان‌دهنده تقسیمات عمیق در جامعه ایران است.

زیباکلام همواره در مناظره‌های عمومی حضوری فعال داشته است. یکی از بحث‌برانگیزترین آن‌ها، گفتگوی او با مجید واشقانی، بازیگر، در مهر ۱۴۰۴ درباره تنش‌های نظامی ایران و اسرائیل بود. در این مناظره داغ، زیباکلام ضمن تأکید بر وطن‌پرستی خود، هزینه‌های هنگفت نظامی، حمایت از نیروهای نیابتی و برنامه‌های هسته‌ای را زیر سؤال برد و استدلال کرد که این منابع باید صرف نیازهای داخلی کشور شود. در مقابل، واشقانی هزینه‌های نظامی را برای حفظ ثبات و امنیت کشور ضروری دانست. این مناظره به خوبی تنش میان دو اولویت اصلی کشور، یعنی امنیت ملی و رفاه اقتصادی را به تصویر کشید.

صادق زیباکلام با وجود تمامی فشارها، بازداشت‌ها و بیماری سرطان، همچنان صدایی منتقد و تأثیرگذار در فضای سیاسی ایران باقی مانده است. او نماد یک جریان فکری است که به جای براندازی، به دنبال اصلاحات تدریجی و پاسخگو کردن سیستم از درون است.