او بیش از ۵۰ کتاب منتشر نموده و با حضور پررنگ در رسانه ملی، همواره دیدگاه‌هایی جنجال‌برانگیز داشته و از یک سو به تحسین تاریخ‌نگاری او و از سوی دیگر به تحریف تاریخ و نزدیکی با ساختار قدرت متهم می‌شود؛ با این حال، معتضد خود بر بی‌طرفی و مستند بودن روایت‌هایش تأکید دارد.
مشخصات شخصی
- نام کامل: خسرو معتضد
- تاریخ تولد: ۳۰ خرداد ۱۳۲۱
- محل تولد: تهران
- اصالت: مازندرانی
- تحصیلات: لیسانس تاریخ و جغرافیا از دانشگاه تهران (۱۳۴۴) و فوق‌لیسانس تاریخ و جغرافیا از دانشگاه تهران (۱۳۴۹).
- حرفه: تاریخ‌نگار، جمعیت‌شناس، نویسنده، مجری و کارشناس برنامه‌های تاریخی در صداوسیما.
- تأهل: متأهل.
- فرزندان: دارای سه فرزند به نام‌های اشکان (پسر) و میترا و ماندانا (دختران).
زندگی شخصی، خانواده و اصالت
خسرو معتضد اصالتاً مازندرانی است و از خانواده‌ای با پیشینه نظامی می‌آید. پدر او، سرهنگ تقی معتضد که به «شمس‌الادبا» نیز شهرت داشت، نام خانوادگی اصلی خود یعنی «شمس لاریجانی» را به «معتضد» تغییر داد. وی تأکید کرده است که نباید او را با سرهنگ معتضد دیگری اشتباه گرفت.
او در جوانی، در حدود ۲۲ سالگی، در سال ۱۳۴۴ شمسی ازدواج کرد و زندگی مشترک او بیش از شصت سال دوام داشته است. معتضد زندگی زناشویی خود را علی‌رغم حفظ جزئیات خصوصی آن، یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و خوشبختی‌اش دانسته است.
فعالیت حرفه‌ای معتضد از نوجوانی (۱۶ سالگی) و پیش از انقلاب آغاز شد. او در این دوران سردبیری مجلاتی چون «ترقی»، «بدیع»، «پژوهگر» و «دور جهان» را بر عهده داشت و با رادیو تهران همکاری می‌کرد و حدود ۲۰ نمایشنامه رادیویی نوشت. او همچنین در دانشکده رادیو و تلویزیون و دانشکده افسری تدریس کرده است.
مواضع سیاسی
معتضد در رسانه‌های رسمی ایران عمدتاً به عنوان تاریخ‌نگاری شناخته می‌شود که در نقد تاریخ معاصر، به خصوص سلسله پهلوی، مواضعی همسو با دیدگاه‌های رسمی جمهوری اسلامی دارد. او با حضور مستمر در صداوسیما، نقش مهمی در تبیین رویدادهای تاریخی ایفا کرده است.
- او در سال ۱۳۹۲ از اسفندیار رحیم‌مشایی حمایت کرد که این موضع‌گیری سیاسی او در آن مقطع با انتقادات زیادی روبرو شد.
- وی رسانه‌های خارجی، به‌ویژه بی‌بی‌سی را، به «تحریف تاریخ» متهم می‌کند.
حواشی و جنجال‌های فراگیر
زندگی حرفه‌ای خسرو معتضد همواره با اظهارنظرها، مناظرات و اتهامات جنجالی همراه بوده است. در ادامه، مهم‌ترین حواشی زندگی او شرح داده شده‌اند:
حاشیه مداحی شاه و تغییر موضع
در سال ۱۳۵۰، مقاله‌ای ستایش‌آمیز از محمدرضا پهلوی در نشریات به قلم او منتشر شد. این موضوع موجب شد تا منتقدانی چون رسول جعفریان او را «مداح شاه» خطاب کنند.
معتضد در واکنش به این اتهام، محتوای مقاله را تأیید نکرده و مدعی شد که: «مقدمه توسط سردبیر اضافه شده» و بدین ترتیب تلاش کرد از مسئولیت محتوای ستایش‌آمیز آن سلب کند.
نقدها و پذیرش اشتباهات تاریخی
کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی معتضد بارها از سوی دیگر تاریخ‌نگاران به دلیل وجود اشتباهات فاحش در داده‌ها، یا جهت‌گیری غیرمستند و اغراق‌آمیز مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. به‌طور خاص، منتقدان او را متهم به تحریف تاریخ به نفع روایت‌های رسمی می‌کنند.
در یک مورد قابل توجه، معتضد در سال ۱۴۰۳ در یک «اعتراف عمومی» در رسانه‌ها، پذیرفت که در برخی کتاب‌هایش اشتباهات تاریخی، نظیر سال مرگ فوزیه، وجود داشته است.
حاشیه مشاوره سریال «معمای شاه»
خسرو معتضد به عنوان مشاور در ساخت سریال پرحاشیه و پرهزینه «معمای شاه» همکاری داشت. این سریال پس از پخش با انتقادات شدید از سوی جامعه تاریخ‌نگاری و منتقدان هنری به دلیل ضعف‌های محتوایی و اشتباهات تاریخی مواجه شد.
معتضد در برابر این موج انتقادات، از این سریال سلب مسئولیت کرد و گفت که صرفاً مشاور بوده است.
مناظرات جنجالی (مانند صادق زیباکلام)
او در طول فعالیت رسانه‌ای خود، مناظرات پرتنشی با دیگر چهره‌های دانشگاهی داشته است. برجسته‌ترین نمونه، مناظره او با صادق زیباکلام در سال ۱۳۹۹ بر سر تحلیل دوران رضاشاه و ارزیابی خدمات او به ایران بود که بازتاب گسترده‌ای در فضای سیاسی و مجازی پیدا کرد.
واکنش تند به توهین زینب موسوی به فردوسی
در پی جنجال توهین زینب موسوی (امپراتور کوزکو)، طنزپرداز، به شاهنامه فردوسی و ادبیات آن، خسرو معتضد واکنش شدید و قاطعانه‌ای نشان داد و به دفاع از میراث ملی پرداخت.
او با دفاع از فردوسی و شاهنامه، جایگاه این شاعر را فراتر از یک موضوع شوخی دانست و تأکید کرد: «فردوسی دانشمند بود. زبانی که ما الان صحبت می‌کنیم از فردوسی است. تمام اسامی که روی دختر و پسرها می‌گزاریم از شاهنامه است.»
گلایه از سانسور، فشار و ممنوعیت‌ها
او در سال‌های اخیر خود نیز به منتقد وضعیت فرهنگی و رسانه‌ای تبدیل شده و در مصاحبه‌ها از فشارهای موجود گلایه کرده است:
- او در سال ۱۴۰۳ از توقیف سریال «تاسیان» به دلیل مسئله حجاب انتقاد کرد و گفت: «در روایت تاریخی نباید اغراق کرد. مسئولان سری به خیابان‌ها بزنند.»
- وی همچنین از سانسور کتاب‌ها و فشارهای رسانه‌ای گلایه کرده است.
- در سال ۱۴۰۴ او از «ممنوع‌القلم و ممنوع‌الخروج بودن» خود سخن گفت که نشان‌دهندهٔ اختلاف او با برخی نهادها بود.
- او همچنین یک بار در واکنش به رسانه‌های خارجی گفته: «وقتی دیدم رسانه‌های خارجی خبر بیرون آمدن من از صداوسیما را پخش می‌کنند، به برنامه‌ها برگشتم.»
آثار و برنامه‌های تلویزیونی
معتضد بیش از ۵۰ عنوان کتاب تألیف یا ترجمه کرده که عمدتاً بر تاریخ سیاسی و زنان در دربار قاجار و پهلوی متمرکز هستند. او همچنین مجری و کارشناس بیش از ۲۰ برنامه تلویزیونی تاریخی بوده است.
آثار مهم مکتوب (منتخب از بیش از ۵۰ عنوان):
- «از آلاشت تا آفریقا» (درباره رضاشاه)
- «هویدا نخست‌وزیر عصا و پیپ و ارکیده»
- «از سواد کوه تا ژوهانسبورگ: زندگی رضاشاه پهلوی»
- «سایه به سایه رضاشاه (تاریخ راه‌آهن سراسری ایران)»
- «اشرف از سرای سنگلج تا سریر سلطنت»
- «ناکامان کاخ سعدآباد»
- «ظل السلطان»
- «بر دار کشیدن شیخ فضل‌الله نوری»
- «شهناز پهلوی، دختر فوزیه»
- «فوزیه حکایت تلخکامی، قصه جدایی»
- «تاجهای زنانه»
- «پلیس سیاسی (عصر بیست ساله)»
- «درون ارتش شاه»
- «بابک خرمدین سردار سرخ جامگان»
- «سید ضیاءالدین، سیاستمدار دو چهره»
- «جنگ نفت روی شن‌های داغ»
- «سپهبد بختیار، سایه سنگین شاه»
- «تاریخ ۵۷ ساله پهلوی و جنبش‌های تجزیه‌طلبانه»
برنامه‌های مهم تلویزیونی (پس از انقلاب):
- «فرازهایی از تاریخ معاصر»
- «قرن پرماجرا»
- «از نگاه تاریخ»
- «پلی به گذشته»
- «معمای تاریخ» (۱۴۰۲، شبکه یک)
- «تاریخ تماشایی» (۱۳۹۷، شبکه تماشا)
- «تاریخ و سینما» (شبکه تماشا)
