شهید حسن باقری، با نام اصلی غلامحسین افشردی، یکی از درخشانترین فرماندهان نظامی ایران در دوران دفاع مقدس بود. او که به عنوان جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه فعالیت میکرد، نه تنها یک استراتژیست نظامی، بلکه یک روزنامهنگار باهوش بود که با نبوغ خود، ساختار اطلاعاتی سپاه را بنیان نهاد. او در سن ۲۶ سالگی به شهادت رسید اما نام و میراثش به عنوان یکی از “نابغههای جنگ” در تاریخ ایران جاودانه ماند.
اطلاعات شخصی و نظامی کلیدی
- نام اصلی: غلامحسین افشردی
- نام مستعار و شهرت: حسن باقری (انتخابی توسط محسن رضایی)
- تاریخ تولد: ۲۵ اسفند ۱۳۳۴
- محل تولد: تهران (نزدیکی میدان خراسان)
- اصالت خانوادگی: روستای افشرد در شهرستان هریس، آذربایجان شرقی
- تاریخ شهادت: ۹ بهمن ۱۳۶۱
- سن هنگام شهادت: ۲۶ سال
- محل شهادت: منطقه فکه، خوزستان (بر اثر اصابت گلوله خمپاره)
- سمت کلیدی: جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
- نشان افتخار: نشان فتح ۲ (بدون درجه رسمی نظامی)
- برادر معروف: محمد باقری (فرمانده سابق ستاد کل نیروهای مسلح)
- محل دفن: قطعه ۲۴ بهشت زهرا، تهران
- یادبود: بزرگراهی در تهران به نام او نامگذاری شده است.
ابتدای زندگی و تحصیلات
غلامحسین افشردی دوران دبستان را در مدرسه مترجم الدوله و دوره متوسطه را در دبیرستان مروی گذراند. او در سال ۱۳۵۴ پس از اخذ دیپلم ریاضی، وارد رشته دامپروری دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه شد. اما فعالیتهای اسلامی و سیاسی او باعث شد که پس از یک سال و نیم از دانشگاه اخراج شود.
پس از انقلاب اسلامی، باقری در خرداد ۱۳۵۸ دیپلم ادبی گرفت و با شرکت در کنکور سراسری، موفق شد رتبه ۱۰۴ را کسب کند و در رشته حقوق قضایی دانشگاه تهران پذیرفته شد.
خدمت سربازی و فعالیتهای انقلابی
افشردی در اسفند ۱۳۵۶ برای خدمت سربازی به پادگان جلدیان نقده اعزام شد و سپس به ایلام منتقل گردید. او با علمای محلی مانند امام جمعه پیشین ایلام ارتباط نزدیکی داشت و اخبار پادگان را به آنها میرساند.
در سال ۱۳۵۷، پس از فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر فرار سربازان، او از خدمت فرار کرد. در جریان پیروزی انقلاب، وی همراه خانواده و دوستانش در تصرف کلانتری ۱۴ و پادگان عشرتآباد تهران نقش داشت.
ازدواج و تشکیل خانواده
حسن باقری در مرداد ۱۳۶۰ با پروین داعیپور ازدواج کرد. عمر این زندگی مشترک کوتاه اما پربار بود. حاصل این ازدواج دختری به نام نرگس بود که در شهریور سال بعد (۱۳۶۱) متولد شد. باقری همواره اولویت خود را جبهه و جنگ میدانست.
فعالیتهای پس از انقلاب و ورود به سپاه
پس از پیروزی انقلاب، باقری تا خرداد ۱۳۵۸ در کمیته انقلاب اسلامی و نهادهای دیگر فعالیت کرد. سپس به روزنامه جمهوری اسلامی پیوست و در سرویس فرهنگی و سیاسی مشغول به کار شد. در همین دوره، به دعوت سازمان ملل، سفری ۱۵ روزه به لبنان و اردن داشت و یک گزارش تحلیلی از وضعیت مسلمانان منطقه تهیه کرد.
در اوایل سال ۱۳۵۹، او به سپاه پاسداران پیوست و نام مستعار «حسن باقری» را برای خود برگزید. وظیفه اولیه او در سپاه، شناسایی گروهکهای مخالف بود.
دوران جنگ ایران و عراق و پایهگذاری اطلاعات رزمی
با آغاز جنگ در مهر ۱۳۵۹، حسن باقری به جنوب کشور اعزام شد و واحد حیاتی اطلاعات رزمی را در سپاه راهاندازی کرد. او شخصاً برای جمعآوری اطلاعات و تحلیل وضعیت دشمن به مواضع نفوذ میکرد و در واقع، بنیانگذار واحد اطلاعات و عملیات سپاه بود.
باقری هوش استراتژیک بالایی داشت و در پیشبینی حرکات دشمن عراقی تبحر داشت (مانند پیشبینی الحاق محورهای شمال-جنوب سوسنگرد). در دی ۱۳۵۹، او معاون ستاد عملیات جنوب شد و در عملیاتهایی چون شکست محاصره سوسنگرد، امام مهدی، توکل و دهلاویه نقش کلیدی داشت. پس از برکناری بنیصدر، در عملیات فرمانده کل قوا نیز حضور داشت و پس از مجروحیت رحیم صفوی، هدایت عملیات را بر عهده گرفت.
نقش کلیدی در عملیاتهای بزرگ
باقری نقشی محوری در پیروزیهای بزرگ ایران ایفا کرد:
- عملیات ثامنالائمه: فرماندهی محور دارخوین و جاده ماهشهر را بر عهده داشت و در شکست حصر آبادان مؤثر بود.
- عملیات طریقالقدس: به عنوان معاون فرماندهی کل سپاه در قرارگاه مشترک سپاه و ارتش حضور داشت. در این عملیات پس از یک تصادف مجروح شد، اما پس از یک هفته به جبهه بازگشت.
- عملیات فتحالمبین: فرمانده قرارگاه نصر (مشترک ارتش و سپاه) بود و به اهداف تعیینشده دست یافت.
- عملیات بیتالمقدس (آزادسازی خرمشهر): طرح آزادسازی خرمشهر را ارائه کرد. نیروهای تحت فرمانش در محاصره دشمن در شلمچه نقش تعیینکنندهای داشتند.
- عملیات رمضان: نیروهای او تا ۲۷ کیلومتری بصره نفوذ کردند. او در این زمان جبهه را به سفر حج ترجیح داد.
پس از عملیات رمضان، او فرمانده قرارگاه کربلا و جانشین فرماندهی کل در جنوب شد و عملیاتهایی مانند مسلم بن عقیل و محرم را طرحریزی کرد. رحیم صفوی به دلیل نبوغ بینظیرش، او را «نابغه سپاه» میدانست.
الگوی مدیریتی و تربیت نیرو
باقری به کادرسازی و تربیت فرماندهان آینده علاقه فراوانی داشت و افراد شاخصی مانند مهدی زینالدین و حسینعلی ترکی را تربیت کرد. روش مدیریتی او مبتنی بر توسعه تجربی بود که در آن بر مستندسازی و مفهومسازی تجربیات نبردها تمرکز داشت. این شیوه، مبنای تدوین اصول دفاعی ایران شد و موفقیتهای نیروهای ایرانی را تضمین کرد.
شهادت و میراث
سرانجام، در ۹ بهمن ۱۳۶۱، حسن باقری در حال شناسایی منطقه برای عملیات آتی والفجر مقدماتی در منطقه فکه، بر اثر اصابت خمپاره دشمن به شهادت رسید. در این حادثه، همراهان او مانند توکل قلاوند و مجید بقایی نیز شهید شدند و مرتضی صفاری مجروح گردید.
میراث او فراتر از عملیاتهای نظامی است. باقری نماد هوش، سازماندهی و فداکاری در دفاع مقدس به شمار میرود. آثار متعددی درباره زندگی و نقش او منتشر شده است، از جمله:
- مجموعه تلویزیونی «آخرین روزهای زمستان»
- کتابهایی چون «یادگاران (جلد ۴: کتاب باقری)» و «مسافر»
- کتاب «خانه کوچک، زندگی بزرگ» (گفتگو با همسرش)
- نرمافزارهای چندرسانهای
این آثار، نقش او را در تاریخ ایران به عنوان یک فرمانده-روزنامهنگار استراتژیک و نابغهای جوان جاودانه کردهاند.
