محمدمهدی طهرانچی، فیزیک‌دان نظری برجسته، دانشمند هسته‌ای و چهره‌ای محوری در نظام آموزش عالی ایران، در سحرگاه ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، در اوج یک دوره پرتنش منطقه‌ای، به همراه همسرش در منزل مسکونی خود هدف حمله هوایی قرار گرفت و به شهادت رسید.
زندگی او، که با تلاش علمی و تعهد مدیریتی در هم آمیخته بود، در نهایت با خون او به عنوان سندی بر مظلومیت و مقاومت ملت ایران در تاریخ ثبت شد. این گزارش، نگاهی جامع به زندگی، خدمات و نحوه شهادت این دانشمند برجسته دارد.
طلوع یک ستاره در آسمان علم و تعهد
شهید محمدمهدی طهرانچی (متولد ۱۳۴۴ در تهران)، شخصیتی چندوجهی بود که هم در قامت یک فیزیک‌دان طراز اول و هم در جایگاه یک مدیر استراتژیک در نظام آموزش عالی کشور، نقشی بی‌بدیل ایفا کرد.
او که استاد ممتاز دانشگاه شهید بهشتی و رئیس بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان، دانشگاه آزاد اسلامی، بود، تخصص علمی را با توانمندی اجرایی در هم آمیخت تا پروژه‌های کلان علمی کشور را در مسیر اهداف استراتژیک ملی هدایت کند.
مشارکت او در طرح‌های حساس علمی و دفاعی، از جمله «طرح هسته‌ای آماد»، نشان‌دهنده عمق نفوذ و اهمیت نقش او بود؛ همین جایگاه رفیع نیز او را به هدفی برای دشمنان پیشرفت ایران تبدیل کرد. شهادت او نه تنها فقدان یک دانشمند، بلکه حذف یک مهره کلیدی در زیرساخت علمی و دفاعی کشور بود که میراثی از مقاومت و ایثار را برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشت.
مشخصات فردی شهید طهرانچی
- نام کامل: محمدمهدی طهرانچی
- تاریخ تولد: ۱۴ تیر ۱۳۴۴
- محل تولد: تهران، ایران
- تاریخ شهادت: ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵)
- محل شهادت: منزل مسکونی، تهران
- علت شهادت: ترور در حمله هوایی منتسب به رژیم صهیونیستی
- وضعیت تأهل: متأهل (شهادت به همراه همسر)
- تعداد فرزندان: چهار فرزند
- آخرین مسئولیت کلیدی: ریاست دانشگاه آزاد اسلامی
اظهارات دختر شهید طهرانچی درباره شب شهادت ایشان در برنامه از سرگذشت حین مصاحبه با علی اکبر قلیچ:
کل ساختمونمون ۵۲ واحد بود. از طبقه‌ی هشتم تا سوم آثار تخریب خیلی زیاده. واحد پدرم طبقه‌ی ششم بود… می‌خواستن که پدر اصلاً وجود فیزیکی نداشته باشه که این حادثه رو رقم زدن و کل ساختمون رو تخریب کردن.
اون شبی که این اتفاق افتاد، من بیرون تهران، حوالی کرج بودم. ناخودآگاه به این فکر می‌کردم که نکنه اسرائیل حمله‌ای داشته باشه. ساعت ۳ صبح بود که با صدای رد شدن هواپیما و موشک‌ها از خواب پریدم. همسرم رو برای نماز بیدار کردم و گوشی رو نگاه کردم ببینم چه خبره. دیدم اتفاقاتی داره می‌افته. یه پیامی توی گوشی دیدم که گفته بود ساختمون توی شهرک شهید محلاتیه. توی تصویر دیدم که این ساختمونِ بابا ایناست. فیلم رو که باز کردم، شنیدم گوینده میگه منطقه فرحزاده. کم‌کم داشتم متوجه می‌شدم که انگار اتفاقی برای پدرم اینا افتاده ولی نمی‌خواستم باور کنم.
شب قبلش با پدر صحبت کرده بودم، حال بچه‌هام رو پرسیدن… با موبایل بابا تماس گرفتم، در دسترس نبود. ولی با موبایل مامان که تماس گرفتم، زنگ خورد.
به برادرم زنگ زدم و گفتم بره ببینه از پدر چی شده. برادرم رفت و دید که ماشین پدر هم توی ساختمونه. برادرم ساختمون رو که دید، فهمید که از شدت انفجار و تخریب، دیگه قابل سکونت نیست. اون موقع حوالی ساعت ۶ صبح بود.
خانواده و دوران کودکی: ریشه‌های ایمان و پشتکار
محمدمهدی طهرانچی در تهران و در خانواده‌ای مذهبی و متعهد دیده به جهان گشود. تربیت خانوادگی او در فضایی سرشار از ایمان، اخلاق و علم‌دوستی صورت گرفت. این پایبندی به اصول اعتقادی، نظم فردی و روحیه مسئولیت‌پذیری از همان کودکی در شخصیت او نهادینه شد و در تمام مراحل زندگی علمی و مدیریتی‌اش انعکاس یافت. همکاران و نزدیکانش همواره بر پشتکار تحسین‌برانگیز و کنجکاوی علمی بی‌پایان او تأکید داشتند.
در زندگی شخصی، شهید طهرانچی فردی متأهل و صاحب خانواده بود. به رغم مسئولیت‌های سنگین و متعدد، روابط گرم و صمیمی با همسر و فرزندانش، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی او و منبع آرامشش بود. همین پیوند عمیق خانوادگی بود که در نهایت، با شهادت همزمان او و همسرش، جلوه‌ای تراژیک و در عین حال حماسی به این واقعه بخشید.
مسیر علمی و آکادمیک: از تهران تا مسکو
مسیر آکادمیک درخشان شهید طهرانچی، گواهی بر همت بلند و استعداد کم‌نظیر اوست. او تحصیلات خود را در ایران آغاز کرد و برای کسب تخصص‌های پیشرفته به مراکز علمی معتبر جهان رفت، اما همواره دانش خود را در خدمت به میهن به کار گرفت.
دستاوردها و تخصص‌ها
تخصص‌های اصلی او فیزیک ماده چگال، نانوفیزیک و محاسبات کوانتومی بود. کارنامه علمی او شامل انتشار بیش از ۱۵۰ مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی با بیش از ۳۰۰۰ ارجاع و شاخص اچ (h-index) نزدیک به ۲۹ است. او همچنین مؤلف و مترجم ۱۲ کتاب و صاحب ۸ اختراع ثبت‌شده بود. تأسیس پژوهشکده لیزر و دانشکده فناوری‌های نوین در دانشگاه شهید بهشتی از یادگارهای ارزشمند اوست.
این پیشینه علمی قوی که تجربه بین‌المللی را با خدمت در نهادهای داخلی ترکیب کرده بود، نشان از یک رویکرد استراتژیک در پرورش دانشمندانی داشت که ضمن آشنایی با مرزهای دانش جهانی، عمیقاً به اهداف ملی متعهد باشند.
جدول: مدارک تحصیلی و مؤسسات
| مدرک | رشته تحصیلی | مؤسسه | سال (شمسی/میلادی) |
|---|---|---|---|
| کارشناسی | فیزیک | دانشگاه شهید بهشتی | ۱۳۶۷ / ۱۹۸۸ |
| کارشناسی ارشد | فیزیک حالت جامد | دانشگاه شهید بهشتی | ۱۳۷۰ / ۱۹۹۱ |
| دکتری | فیزیک نظری | مؤسسه فیزیک و فناوری مسکو | ۱۳۷۶ / ۱۹۹۷ |
| فرصت مطالعاتی | فیزیک نظری | مرکز بین‌المللی فیزیک نظری عبدالسلام (ICTP)، ایتالیا | ۱۳۷۵-۱۳۷۶ / ۱۹۹۶-۱۹۹۷ |
مدیریت و رهبری در سنگر دانشگاه: خدمتی استراتژیک به کشور
شهید طهرانچی به‌خوبی دریافته بود که علم بدون مدیریت صحیح، به اهداف کلان خود دست نمی‌یابد. از این رو، بخش مهمی از عمر پربار خود را صرف مدیریت و سیاست‌گذاری در حوزه علم و فناوری کرد. پیشرفت مداوم او در مناصب کلیدی نشان‌دهنده اعتماد کامل نظام به توانمندی‌ها و تعهد او بود. او با قرار گرفتن در رأس دانشگاه‌های بزرگی چون شهید بهشتی و آزاد اسلامی، تأثیری شگرف بر جهت‌دهی به تحقیقات علمی، تأمین مالی پروژه‌ها و تربیت نیروی انسانی متخصص همسو با نیازهای کشور داشت. مشارکت او در طرح‌های دفاعی مانند «طرح عمده فوتونیک» و عضویت در نهادهای عالی سیاست‌گذاری، این هم‌راستایی میان علم و امنیت ملی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
جدول: مناصب کلیدی مدیریتی
| منصب | مؤسسه | دوره زمانی (شمسی) |
|---|---|---|
| رئیس | دانشگاه شهید بهشتی | ۱۳۹۱ – ۱۳۹۵ |
| مجری طرح عمده فوتونیک | مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی | ۱۳۸۲ – ۱۳۸۳ |
| رئیس | مرکز نشر دانشگاهی | ۱۳۸۷ – ۱۳۹۱ |
| رئیس | دانشگاه آزاد اسلامی | ۱۳۹۷ – ۱۴۰۴ (زمان شهادت) |
| عضو هیئت امنا | دانشگاه آزاد اسلامی | از ۱۳۹۶ |
***
افتخارات ملی و رویارویی با استکبار
تلاش‌های بی‌وقفه شهید طهرانچی از دید مسئولان کشور پنهان نماند. او جوایز و افتخارات متعددی کسب کرد که نشان از جایگاه والای او داشت.
جدول: جوایز و افتخارات برجسته
| جایزه/افتخار | توضیحات |
|---|---|
| استاد نمونه کشوری | انتخاب در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰-۹۱ |
| نشان درجه یک علمی | دریافت مستقیم از رئیس‌جمهور |
| عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی | عضویت از سال ۱۳۹۹ |
| جایزه علامه طباطبایی | برای بهترین کتاب دانشگاهی |
با این حال، همین نقش‌آفرینی مؤثر در پیشبرد علم و فناوری ایران، او را در معرض کینه دشمنان قرار داد. در ۱۸ مارس ۲۰۲۰، وزارت امور خارجه آمریکا، دکتر طهرانچی را به دلیل مشارکت در «طرح هسته‌ای آماد» تحریم کرد. این تحریم، یک نشان‌گذاری آشکار و تأییدی بین‌المللی بر اهمیت استراتژیک او بود و عملاً او را از یک چهره صرفاً آکادمیک به یک هدف ژئوپلیتیکی تبدیل کرد. این اقدام خصمانه، پیش‌درآمدی بر جنایتی بود که سال‌ها بعد رخ داد.
در داخل کشور نیز، در مرداد ۱۳۹۹، انتشار فیش حقوقی او در فضای مجازی، حواشی و جنجال‌هایی را به دنبال داشت که نشان از شفافیت و در عین حال حساسیت‌های موجود در افکار عمومی نسبت به مسئولان داشت.
نحوه شهادت: پرواز خونین در سحرگاه جمعه
در سحرگاه جمعه، ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵)، حوالی ساعت ۳:۳۰ بامداد، زمانی که مردم در خواب بودند، هواپیماهای رژیم غاصب صهیونیستی در یک اقدام بزدلانه و تروریستی، منزل مسکونی دکتر محمدمهدی طهرانچی را هدف قرار دادند. در این حمله ددمنشانه، این دانشمند برجسته به همراه همسر وفادارش مظلومانه به شهادت رسیدند. هدف قرار دادن خانه یک دانشمند و به شهادت رساندن او در کنار خانواده‌اش، عمق سبعیت و استیصال دشمن را به نمایش گذاشت و این حادثه را از یک ترور هدفمند نظامی، به یک جنایت جنگی علیه بشریت تبدیل کرد.
این جنایت در بستر یک رویارویی گسترده‌تر رخ داد که از آن با عناوینی چون «جنگ ۱۲ روزه» یا «نخستین حمله اسرائیل به ایران» یاد می‌شود. در جریان همین حملات بود که علاوه بر شهید طهرانچی، پنج دانشمند هسته‌ای دیگر کشور—شهید فریدون عباسی، شهید احمدرضا ذوالفقاری، شهید عبدالحمید منوچهر، شهید امیرحسین فقهی و شهید مطلبی‌زاده—نیز به فیض شهادت نائل آمدند. این حملات هماهنگ و سیستماتیک، نشان‌دهنده تغییر راهبرد دشمن به سمت حذف فیزیکی سرمایه‌های انسانی و فلج کردن برنامه علمی و دفاعی ایران بود.
پیکر پاک شهید طهرانچی و همسرش در تاریخ ۷ تیر ۱۴۰۴، همزمان با تشییع دیگر شهدای دانشمند و فرماندهان نظامی، بر دستان مردم داغدار ایران تشییع و در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری به خاک سپرده شد. مقامات عالی‌رتبه کشور، از جمله مشاور عالی رهبر معظم انقلاب، با حضور در منزل ایشان، بر جایگاه رفیع «شهید طهرانچی» تأکید کردند و یاد او را گرامی داشتند.
میراث و جاودانگی: شهیدی که نماد مقاومت شد
ارتقاء دکتر طهرانچی به جایگاه ابدی «شهید»، یک راهبرد هوشمندانه از سوی نظام جمهوری اسلامی برای تبدیل فقدان او به یک نماد قدرتمند از وحدت ملی، مقاومت و حقانیت بود. شهادت او اهداف متعددی را دنبال می‌کند:
- الهام‌بخشی و تقویت روحیه ملی: شهادت یک دانشمند برجسته، راه او را به یک آرمان مقدس تبدیل می‌کند که الهام‌بخش دانشجویان و پژوهشگران جوان برای ادامه مسیر او با عزمی راسخ‌تر است.
- مشروعیت‌بخشی به آرمان‌های نظام: این واقعه، تصویر ایران را به عنوان قربانی تروریسم دولتی در سطح جهانی تقویت کرده و اقدامات متقابل کشور برای دفاع از خود را مشروعیت می‌بخشد.
- ایجاد وحدت در برابر دشمن خارجی: خون شهید طهرانچی و دیگر شهدای هسته‌ای، صفوف ملت را در برابر تهدیدات خارجی متحدتر کرده و حمایت عمومی از برنامه‌های استراتژیک کشور را افزایش می‌دهد.
میراث محمدمهدی طهرانچی فراتر از مقالات و اختراعات اوست. میراث واقعی او، اثبات این حقیقت است که در جمهوری اسلامی، مسیر علم از مسیر جهاد و شهادت جدا نیست. زندگی و مرگ او روایتی قدرتمند از مقاومت ملتی است که برای استقلال و پیشرفت خود، حاضر به پرداخت هر هزینه‌ای، حتی تقدیم خون بهترین فرزندانش است.
شهید محمدمهدی طهرانچی یک دانشمند، یک مدیر و یک استراتژیست بود، اما مهم‌تر از همه، او یک سرباز متعهد در جبهه علمی انقلاب اسلامی بود. او با خون خود ثابت کرد که دشمنان این مرز و بوم، نه تنها از توانمندی‌های موشکی و دفاعی، بلکه از مغزها و اندیشه‌های دانشمندان ایرانی نیز در هراسند. شهادت او اگرچه ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی کشور بود، اما درخت تنومند علم و فناوری در ایران را با خون او آبیاری کرد و عزم ملت را برای رسیدن به قله‌های پیشرفت، استوارتر از همیشه ساخت. نام و یاد او به عنوان نمادی از علم، تعهد و مقاومت در تاریخ معاصر ایران جاودانه خواهد ماند.
