بابک زنجانی، چهره‌ای جنجالی در اقتصاد ایران، از یک بازرگان فعال در دوران تحریم‌های بین‌المللی به یکی از بزرگترین متهمان فساد اقتصادی کشور تبدیل شد. پرونده او که با اتهامات سنگینی همچون اختلاس چندین میلیارد یورویی همراه بود، به صدور حکم اعدام انجامید. با این حال، پس از سال‌ها زندان و بازگرداندن بخش قابل توجهی از بدهی‌ها، حکم او کاهش یافت و در نهایت آزاد شد. بازگشت مجدد زنجانی به عرصه فعالیت‌های اقتصادی در سال‌های اخیر، بار دیگر نام او را بر سر زبان‌ها انداخته است.
مشخصات شخصی
- نام کامل: بابک مرتضی زنجانی (زاده ۲۱ اسفند ۱۳۵۲)
- شناخته شده برای: بازرگان، سرمایه‌دار، موسس گروه سورینت
- همسر سابق: ثریا اسدی (جدا شده در سال ۱۳۸۸)
- خواهر: بهار زنجانی (گفته شده از اسامی جعلی “بهارک” و “نوبهار” نیز برای ثبت شرکت استفاده کرده است)
- صفحه اینستاگرام: babakzanjani_official
زندگی‌نامه:
روایت بابک زنجانی از زندگی خود:
بابک زنجانی روایت خود از زندگی‌اش را در گفتگو با هفته‌نامه “آسمان” مطرح کرده است. او دوران سربازی خود را نقطه عطفی می‌داند که ابتدا در سپاه اردکان خدمت می‌کرد و به دلیل خط خوش به قرارگاه فرماندهی سپاه منتقل شد. به گفته او، پس از بازدید اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، و با تاکید بر نیاز بانک مرکزی به سرباز، وی به عنوان سرباز به بانک مرکزی تهران اعزام شد. زنجانی ادعا می‌کند که در دوره ریاست محسن نوربخش بر بانک مرکزی، علاوه بر رانندگی، مسئول ثبت نامه‌ها نیز بوده است.
پس از پایان سربازی، با بانک مرکزی برای فروش و انتقال ارز توافقاتی انجام داد و در زمینه تزریق دلار به بازار برای کنترل قیمت فعالیت کرد. او مدعی است که اولین بار ۱۷ میلیون دلار از بانک مرکزی برای توزیع گرفته و کارمزدی معادل ۱۷ میلیون تومان دریافت کرده است و این روند روزانه تکرار می‌شد.
پس از درگذشت نوربخش، زنجانی به تجارت پوست دباغی شده گوسفند (سالامبور) و صادرات آن به ترکیه و ایتالیا روی آورد. او می‌گوید اولین کانتینر سالامبور که هر عدد برایش یک دلار تمام شده بود را در ترکیه ۱۹ تا ۲۰ دلار فروخت و سود کلانی به دست آورد. با این حال، در سال ۱۹۹۶ به دلیل مشکلات مالی در روسیه، موفق به فروش کالا نشد، بدهکار شد و به زندان افتاد.
بابک زنجانی اخیرا در مراسم درگذشت حاج علی اکبر انصاری پدر علی انصاری مالک ایران مال دیده شده است.
روایت دیگران و تناقضات:
روایت بابک زنجانی درباره چگونگی میلیاردر شدنش، توسط مسئولان وقت بانک مرکزی تایید نشده است. یزدانپناه، رئیس دفتر دکتر نوربخش، صراحتاً اعلام کرد که نوربخش هیچ‌گاه راننده‌ای به نام بابک زنجانی نداشته است، هرچند گفته شده در برگه‌های ماموریت صادر شده از سوی سپاه این موضوع اثبات شده است.
یکی از افرادی که خود را دستیار بابک زنجانی معرفی کرده، ادعای میلیونر شدن او در زمان سربازی را “افسانه” خوانده و گفته ریشه ثروت او به نیمه سال ۹۰ بازمی‌گردد و او رابط نوربخش برای تزریق ارز به بازار نبوده است. این دستیار همچنین مدعی شد که زنجانی خود خواسته به تحریم‌های اروپا و آمریکا تن داده تا بهانه‌ای برای بازنگرداندن پول‌ها به ایران داشته باشد و با پول‌های نفت بلوکه شده، شرکت هواپیمایی و باشگاه فوتبال خریده تا پوششی برای کارهایش ایجاد کند.
خبرگزاری تدبیر نیز روایت زنجانی و تاریخ‌های ذکر شده را جعلی دانسته و ثروتمند شدن او را از سال ۹۰ و با استفاده از روابط رانتی می‌داند.
همچنین، ادعای زنجانی درباره خانواده‌اش، از جمله اینکه پدرش کارمند راه‌آهن بوده و عمویش شرکت مسافربری “تی.بی.تی” را بنیان گذاشته، مورد تردید قرار گرفته است. گفته شده شرکت “تی.بی.تی” توسط افرادی به نام‌های “توکلی” و “باقرزاده” تاسیس شده و پس از انقلاب توسط بنیاد مستضعفان مصادره شده و خانواده زنجانی در میان مدیران آن نبوده‌اند.
منصور سلطانی راد، وکیل همسر پیشین زنجانی، گفته است که زنجانی چند بار به زندان رفته بود و اوایل سال ۸۸ به دلیل چک‌های برگشتی شرکت “سورینت قشم” به مدت سه ماه زندانی شد. اما در متن دیگری این مطلب صحیح ندانسته شده و عنوان شده که بابک زنجانی فقط یکبار در سال ۱۳۷۷ به خاطر بدهی سالامبور به زندان رفته و از سال ۱۳۸۸ دارای چندین کارخانه بوده و در سال ۱۳۸۶ هواپیمایی قشم را خریداری کرده است.
زندگی‌نامه ثریا اسدی (همسر سابق بابک زنجانی) از زبان وکیلش
منصور سلطانی راد، وکیل پرونده طلاق ثریا اسدی از بابک زنجانی، اطلاعاتی را درباره زندگی او ارائه داده است.
ثریا اسدی در سال ۱۳۸۱ با بابک زنجانی ازدواج کرد اما از حدود سال ۱۳۸۴ اختلافاتشان آغاز شد، عمدتاً به این دلیل که بابک زنجانی به ندرت به خانه می‌رفت. خانم اسدی در سال ۱۳۸۷ برای مشاوره طلاق به وکیل مراجعه کرد زیرا از شخصیت بابک زنجانی و دوستانش که آنها را “مشکوک و غیرقابل اعتماد” توصیف می‌کرد، می‌ترسید.
در سال ۱۳۸۸، زمانی که بابک زنجانی به دلیل چک‌های برگشتی شرکت “سورینت قشم” (که در آن زمان لوازم آرایشی تولید می‌کرد) به مدت حدود سه ماه زندانی بود، ثریا اسدی با اینکه قصد طلاق داشت، برای کمک به او تلاش می‌کرد اما به اصرار خود زنجانی هرگز به ملاقاتش نرفت.
ثریا اسدی پس از خروج بابک زنجانی از زندان و با وکالت دادن به آقای سلطانی راد، در نهایت در سال ۱۳۸۹ به صورت توافقی از او جدا شد. زنجانی از این طلاق ناراضی بود.
آنها تا قبل از سال ۱۳۸۸ مستاجر بودند و حتی پول رهن آخرین منزلشان را خانم اسدی داده بود. این زوج فرزندی نداشتند. ثریا اسدی پس از طلاق، بخشی از مهریه‌اش (حدود ۶۰ میلیون تومان) را دریافت کرد و سپس از کشور خارج شد زیرا همچنان احساس ترس می‌کرد.
به گفته وکیلش، ثریا اسدی فردی تحصیل‌کرده و مسلط به زبان فرانسوی بود اما زن خانه‌داری بود و زنجانی به او اجازه فعالیت اقتصادی نمی‌داد، هرچند از نام او به صورت صوری در تاسیس شرکت‌ها استفاده می‌کرد. خانم اسدی حتی خودروی پرادوی خود را برای پرداخت یکی از بدهی‌های زنجانی فروخته بود. وکیل او مهمترین ویژگی زنجانی را “خلف وعده بسیار او” عنوان کرده است و معتقد است که زنجانی بدون حمایت خاص نمی‌توانسته به چنین ثروتی دست یابد، خصوصاً پس از سال ۱۳۸۸.
ثروت بابک زنجانی
بابک زنجانی در سال ۲۰۱۲ به عنوان ثروتمندترین ایرانی جهان معرفی شده بود. او موسس گروه سورینت، بزرگترین شرکت خوشه‌ای ایرانی، با بیش از ۷۰ شرکت و سرمایه‌ای بالغ بر ۲۲ میلیارد یورو بود. دارایی‌های او شامل “اولین بانک سرمایه‌گذاری اسلامی” در مالزی، سهام شرکت هواپیمایی انور ترکیه، موسسه مالی اعتباری sct bsnkers در امارات، بانک kont در تاجیکستان و شرکت‌هایی در دوبی، ترکیه و تاجیکستان می‌شد. او همچنین مالک باشگاه فوتبال راه‌آهن و هواپیمایی قشم بود. پروژه بزرگ تجاری اداری ایران‌زمین در شهرک غرب تهران نیز متعلق به هلدینگ سورینت بود.
در زمان بازداشت، بدهی او به وزارت نفت بیش از دو و نیم میلیارد یورو یا ۲.۷ میلیارد دلار عنوان شد. در بهمن ۱۳۹۲، بدهی او به وزارت نفت ۹۰۰۰ میلیارد تومان اعلام شد. پس از بازگرداندن اموال از خارج کشور در سال ۱۴۰۲، بدهی او به مبلغ یک میلیارد و ۹۶۷ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو تسویه شد.
اتهامات
اتهامات اصلی بابک زنجانی شامل موارد زیر بود:
- بدهی بیش از دو و نیم میلیارد یورو به وزارت نفت و بانک مرکزی.
- اخلال در نظام اقتصادی کشور.
- بازداشت در تاریخ ۹ دی ۱۳۹۲.
- فعالیت‌های کلان مالی مرتبط با دور زدن تحریم‌های بین‌المللی.
- کلاهبرداری از شرکت ملی نفت، بانک مسکن و تامین اجتماعی.
- پولشویی.
- جعل ۲۴ فقره اسناد بانکی و صورت حساب‌های بانکی، جعل حواله‌های ارزی و جعل دستور انتقال بین بانک‌ها.
- نام او همچنین در پرونده رضا ضراب در ترکیه به اتهام قاچاق طلا مطرح شد.
چگونگی آزادی
- بابک زنجانی در اسفند ۱۳۹۴ به همراه دو متهم دیگر به اعدام محکوم شد. این حکم در آذر ۱۳۹۵ تایید شد.
- دیوان عالی کشور اعلام کرد که اگر زنجانی کلیه اموال را مسترد و خسارات را جبران کند، می‌تواند از ارفاقات قانونی ذیل ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی بهره‌مند شود.
- در بهمن ۱۴۰۲، رئیس قوه قضائیه اعلام کرد که اموال بابک زنجانی در خارج از کشور شناسایی و به تهران منتقل شده و این اموال کفاف بدهی‌ها و خسارت‌های او را خواهد داد. بانک مرکزی نیز تسویه بدهی ۱.۹۶۷ میلیارد یورویی او را تایید کرد.
- در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳، با موافقت رهبر انقلاب، حکم اعدام وی به ۲۰ سال حبس تغییر کرد.
- با توجه به اینکه او بیش از ۱۰ سال از دوران حبس خود را سپری کرده بود، وکیل او اعلام کرد که دوران تحمل زندان به پایان رسیده و امکان بهره‌مندی از آزادی مشروط را دارد. در نهایت بابک زنجانی آزاد شد.
فعالیت‌های کنونی
پس از آزادی، بابک زنجانی بار دیگر به عرصه فعالیت‌های اقتصادی بازگشته است:
- در اواخر سال ۱۴۰۳، رسانه‌های منتسب به او از راه‌اندازی خط هوایی “دات وان” خبر دادند. همچنین اعلام شد ۳۲ فروند هواپیمای مسافربری متعلق به شرکت دات‌وان ایر به زودی در آسمان ایران به پرواز درمی‌آیند.
- در فروردین ۱۴۰۴، شرکت “آوان ریل” از زیرمجموعه‌های هلدینگ “دات وان” که به بابک زنجانی منتسب است، تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۶۱ هزار میلیارد تومان (در منبعی دیگر ۶۴ هزار میلیارد تومان) با راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران برای خرید و تولید ۳۰۰ دستگاه مسافری خودکششی دیزلی، ۵۰ لوکوموتیو باری و ۶۰۰ دستگاه واگن باری مخزن‌دار امضا کرد. شرکت آوان ریل در آذر ۱۴۰۳ تاسیس شده است.
- او همچنین از برنامه هلدینگ دات‌وان برای واردات تاکسی‌های برقی خبر داده است.
- گزارش شده که هلدینگ دات‌وان وارد مناقصه خرید ۴۲ درصد از سهام شرکت خودروسازی سایپا شده است.
- زمزمه‌هایی مبنی بر مذاکره زنجانی برای خرید یک شرکت بیمه نیز شنیده می‌شود.
- گزارش‌ها حاکی از آن است که هلدینگ دات‌وان قصد راه‌اندازی یک پلتفرم رسانه‌ای یا تلویزیون اینترنتی به نام “لحظه” را دارد.
