در روزهای پایانی تابستان ۱۴۰۴، یک خورشیدگرفتگی جزئی رخ خواهد داد، اما علاقه‌مندان به پدیده‌های نجومی در ایران باید بدانند که این رویداد آسمانی از هیچ نقطه‌ای در کشور ما قابل مشاهده نخواهد بود. با این حال، این فرصتی است تا با نگاهی علمی و فرهنگی به این پدیده شگفت‌انگیز، خود را برای رویدادهای آسمانی آینده آماده کنیم.
خورشید گرفتگی ۳۰ شهریور ۱۴۰۴: آیا در ایران دیده می‌شود؟
پاسخ کوتاه و قطعی منفی است.
بر اساس داده‌های دقیق نجومی و تأیید مراجع رسمی مانند مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، خورشیدگرفتگی جزئی ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ (۲۱ سپتامبر ۲۰۲۵) در هیچ‌کجای ایران قابل رؤیت نیست.
این گرفت عمدتاً بر فراز نیمکره جنوبی زمین، شامل جنوبگان، نیوزیلند و سواحل شرقی استرالیا رخ خواهد داد.
برای علاقه‌مندانی که در مناطق قابل رؤیت حضور دارند، زمان‌بندی این رویداد در مقیاس جهانی به شرح زیر است:
| تاریخ شمسی | تاریخ میلادی | زمان آغاز (به وقت جهانی) | زمان پایان (به وقت جهانی) | مناطق اصلی قابل رؤیت |
|---|---|---|---|---|
| ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ | ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۵ | 17:29:43 UTC | 21:53:45 UTC | جنوبگان، نیوزیلند، شرق استرالیا |
لازم به ذکر است که در تاریخ ۹ فروردین ۱۴۰۴ نیز یک خورشیدگرفتگی جزئی دیگر رخ داد که آن هم از ایران قابل مشاهده نبود.
خورشید گرفتگی نشانه چیست؟ از اساطیر تا قرآن
پیش از آنکه علم دلیل این پدیده را توضیح دهد، تاریک شدن ناگهانی خورشید در فرهنگ‌های مختلف نمادی از ترس و برهم خوردن نظم کیهانی بود.
خورشید گرفتگی در اساطیر باستانی
مضمون اصلی در اغلب اسطوره‌ها، «بلعیده شدن» خورشید توسط یک موجود فراطبیعی است.
- ایران باستان: در تفکر زرتشتی، گرفتگی خورشید (مهرتَمیک) حمله‌ای از سوی نیروهای اهریمنی به خورشید، نماد نیکی و آفرینش، تلقی می‌شد.
- چین: یک اژدهای آسمانی خورشید را می‌بلعد و واژه چینی برای گرفتگی (شی) به معنای «خوردن» است.
- مصر: مار بزرگ آشوب، «آپِپ»، به قایق خورشیدی «رَع»، خدای خورشید، حمله می‌کند.
- هند: اهریمنی به نام «راهو» برای انتقام، خورشید را می‌بلعد.
خورشید گرفتگی در قرآن و اسلام
دیدگاه اسلام تغییری بنیادین در این نگرش ایجاد کرد. در قرآن مستقیماً به کسوف اشاره نشده، اما از بی‌نور شدن ماه به عنوان نشانه‌ای از قیامت یاد شده است. راهنمایی اصلی از سیره پیامبر اسلام (ص) می‌آید. زمانی که خورشیدگرفتگی با روز درگذشت فرزند ایشان، ابراهیم، هم‌زمان شد، مردم آن را به سوگواری آسمان نسبت دادند.
پیامبر (ص) با رد این باور خرافی، فرمودند: «خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌های خداوند هستند و برای مرگ یا زندگی کسی نمی‌گیرند…». با این سخن، ایشان خورشیدگرفتگی را از یک «طالع شوم» به یک «نشانه (آیه) الهی» برای تأمل در عظمت پروردگار بازتعریف کردند. به همین دلیل، هنگام وقوع این پدیده، خواندن نماز آیات بر مسلمانان واجب می‌شود.
خطرات خورشید گرفتگی و مضرات تماشای آن 👓
نگاه مستقیم به خورشید، حتی برای چند ثانیه و حتی زمانی که بخش بزرگی از آن پوشیده شده، می‌تواند آسیب‌های جدی و دائمی به چشم وارد کند.
- آسیب خاموش: خطر اصلی عارضه‌ای به نام رتینوپاتی خورشیدی است. پرتوهای شدید خورشید سلول‌های حساس شبکیه را می‌سوزانند. نکته هولناک این است که شبکیه چشم هیچ گیرنده دردی ندارد، بنابراین این آسیب بدون هیچ‌گونه احساس درد فوری رخ می‌دهد.
- عواقب: علائم شامل تاری دید، ایجاد لکه کور در مرکز دید و کج دیدن خطوط است که می‌تواند غیرقابل درمان باشد.
- ابزارهای ناایمن: عینک آفتابی معمولی، شیشه دودی، فیلم عکاسی و دیگر ابزارهای دست‌ساز مطلقاً ایمن نیستند، زیرا پرتوهای نامرئی و مضر فرابنفش و فروسرخ را فیلتر نمی‌کنند.
آمادگی برای خورشید گرفتگی‌های آینده در ایران
اگرچه سال ۱۴۰۴ آسمان ایران میزبان گرفتگی نخواهد بود، اما تقویم سال‌های آینده بسیار هیجان‌انگیز است. بهترین راه برای آمادگی، شناخت رویدادهای پیش رو و یادگیری روش‌های رصد ایمن است.
مهم‌ترین رویدادهای آینده برای رصدگران ایرانی عبارتند از:
| تاریخ شمسی | نوع گرفت در ایران | مسیر گرفت کامل/حلقوی | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|
| ۱۱ مرداد ۱۴۰۶ | جزئی (با درصد گرفتگی بالا) | در مصر و عربستان کامل است | بهترین فرصت رصد یک گرفتگی جزئی بزرگ در سال‌های نزدیک. |
| ۳۰ اسفند ۱۴۱۲ | کامل | بله (از بوشهر تا شرق کشور) | مهم‌ترین رویداد نجومی قرن برای ایران، ساعاتی پیش از تحویل سال نو. |
برای تماشای ایمن این پدیده‌ها، حتماً از ابزارهای استاندارد مانند عینک‌های مخصوص خورشیدگرفتگی (دارای استاندارد ISO 12312-2) یا شیشه جوشکاری با نمره تیرگی ۱۴ یا بالاتر استفاده کنید. روش دیگر و بسیار ایمن، ساخت یک تصویرساز روزنه‌ای با دو تکه مقوا برای انداختن تصویر خورشید روی یک سطح است.
در نهایت، خورشیدگرفتگی شهریور ۱۴۰۴ برعکس ماه خونین ۱۴۰۴ یک رویداد جهانی است که از ایران دیده نمی‌شود. اما این پدیده یادآوری می‌کند که آسمان آبستن رویدادهای بزرگ‌تری برای ماست؛ به خصوص «خورشیدگرفتگی بزرگ ایران» در آستانه نوروز ۱۴۱۳ که فرصتی بی‌نظیر برای پیوند علم، فرهنگ و شگفتی‌های طبیعت خواهد بود.
