در فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران، نام ابوالفضل بازرگان (در اینستاگرام با آیدی bazargan.abolfazl_ir) اغلب با جنجال و نظراتی رادیکال گره خورده است. او به عنوان یک فعال سیاسی و کارشناس روابط بین‌الملل شناخته می‌شود که با صراحت لهجه‌ای کم‌نظیر، از ایده‌هایی دفاع می‌کند که شاید کمتر کسی انتظار شنیدن آن را از چهره‌ای با پیشینه خانوادگی او داشته باشد. ابوالفضل بازرگان، برادرزاده مهدی بازرگان، بنیانگذار نهضت آزادی و اولین نخست‌وزیر ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ است؛ ارتباطی که مسیر سیاسی او را عمیقاً تحت تأثیر قرار داده است.
هویت، خانواده و سوابق سیاسی
ارتباط خانوادگی با مهدی بازرگان، ابوالفضل را در بطن فعالیت‌های سیاسی نهضت آزادی قرار داد. او در حال حاضر به عنوان مسئول هماهنگی هیئت اجرایی نهضت آزادی ایران فعالیت می‌کند. خانواده بازرگان به طور کلی به عنوان خانواده‌ای مذهبی و فعال در عرصه سیاست شناخته می‌شوند. با این حال، اطلاعات عمومی چندانی در مورد زندگی شخصی ابوالفضل بازرگان، از جمله همسر یا فرزندانش، در دسترس نیست که احتمالاً به دلیل تمایل او برای حفظ حریم خصوصی است.
یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در کارنامه سیاسی او، مشارکت در تهیه و امضای “نامه ۹۰ امضایی” به اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۹ بود. این نامه که حاوی انتقادات جدی به سیاست‌های دولت وقت بود، منجر به دستگیری ۲۳ نفر از امضاکنندگان، از جمله ابوالفضل بازرگان، شد. این رویداد، تعهد او به فعالیت‌های سیاسی انتقادی را به نمایش گذاشت.
تحصیلات و فعالیت‌های پژوهشی
ابوالفضل بازرگان دارای مدرک دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران است. او به عنوان پژوهشگر مهمان در مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه فعالیت دارد و در گروه “کشمکش و همکاری در خاورمیانه” این مرکز متمرکز است. حوزه تخصصی او شامل امنیت بین‌الملل، بازدارندگی و مسائل خاورمیانه است.
او در حوزه آکادمیک نیز فعال بوده و آثار قابل توجهی منتشر کرده است. کتاب “نئورئالیسم در خاورمیانه” (انتشارات سنجش و دانش، ۱۳۹۶) یکی از مهم‌ترین آثار اوست. علاوه بر این، مقالات علمی متعددی از او در مجلات معتبر به چاپ رسیده است:
- “ابعاد سیاسی و امنیتی حمایت از سوریه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران” (۱۳۹۷، مجله رویکردهای سیاسی و بین‌المللی)
- “برجام و نظریه بازی” (۱۳۹۸، مجله سیاست دانشگاه تهران)
- “حمله آمریکا به عراق: شکست دولت‌سازی و گسترش تروریسم (۲۰۰۳-۲۰۱۶)” (۱۳۹۶، مجله رویکردهای سیاسی و بین‌المللی)
عقاید جنجالی: دفاع تمام‌قد از بمب اتم
شهرت اصلی ابوالفضل بازرگان نه به خاطر سوابق سیاسی یا آکادمیک، بلکه به دلیل دیدگاه‌های جنجالی او در حوزه امنیت ملی است. او خود را یک “واقع‌گرا” (Realist) می‌داند که بر “آنچه هست” تمرکز دارد، نه “آنچه باید باشد” یا ایدئولوژی‌ها. از این منظر، او تحولات جهانی مانند بحران روسیه-اوکراین را نشانه‌ای از تغییرات عمیق در نظم جهانی می‌داند و معتقد است ایران باید با درک دقیق این وضعیت، منافع ملی خود را دنبال کند.
جنجالی‌ترین نظر او، که به صورت یک کمپین با هشتگ “#فقط_یک_عدد بمب اتم ایران” مطرح شده، اعتقاد راسخ او به ضرورت ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران است. بازرگان معتقد است ایران برای دستیابی به “بازدارندگی” و داشتن قدرت برتر در مذاکرات، چاره‌ای جز ساخت “فقط یک عدد بمب اتم” ندارد.
او برای توجیه این دیدگاه، به نمونه‌هایی مانند کره شمالی اشاره می‌کند که معتقد است به دلیل داشتن سلاح هسته‌ای، با وجود ۱۲۰۰ تحریم، حمایت روسیه را جلب کرده است. او همچنین به چین، هند و پاکستان اشاره دارد که پس از دستیابی به بمب اتم، تحریم‌ها علیه آن‌ها کاهش یافت و روابطشان عادی شد. از نظر بازرگان، مذاکراتی مانند برجام که بدون اهرم قدرت نظامی انجام شدند، شکست‌خورده‌اند و تنها به چرخه‌ای از تحریم‌ها منجر شده‌اند.
در حالی که منتقدان، این دیدگاه را ترویج خطرناک جنگ‌طلبی می‌دانند، بازرگان اصرار دارد که این تنها راه برای جلوگیری از جنگ و تضمین صلح از طریق قدرت است. او همچنین بر “اتحاد ملی” در برابر تهدیدات خارجی تأکید می‌کند و معتقد است جداسازی ملت از رژیم (جمهوری اسلامی) اشتباه است، زیرا این نظام ابزار دفاع از ایران محسوب می‌شود.
حضور رسانه‌ای و مناظره‌ها
بازرگان برای ترویج دیدگاه‌های خود فعالانه در برنامه‌های تلویزیونی و مناظره‌ها شرکت می‌کند. یکی از پربازدیدترین و صریح‌ترین گفتگوهای او، حضور در برنامه “رک” با مجید واشقانی بود. او در این برنامه آشکارا گفت: “قدرت ایران باید برتر باشد” و با شعار “بسازیم و سپس مذاکره کنیم“، از ساخت بمب اتم دفاع کرد. او هشدار داد که ایران بدون قدرت نظامی، ممکن است با خطر تجزیه، مشابه آنچه در سوریه رخ داد، مواجه شود.
مناظره‌های او نیز اغلب بر سر همین موضوع است. در مناظره با مهدی مطهرنیا، بازرگان بر ضرورت فوری ساخت بمب برای بازدارندگی در برابر حمله‌ای قریب‌الوقوع تأکید داشت، در حالی که مطهرنیا تهدید اصلی را متوجه نظام می‌دانست و بر اتحاد ملی و مذاکره تمرکز می‌کرد. او همچنین با چهره‌هایی چون رحمان قهرمان‌پور و روح‌الامین سعیدی به بحث نشسته است.
واکنش‌ها در فضای مجازی
ابوالفضل بازرگان در شبکه‌های اجتماعی نیز حضور فعالی دارد. حساب اینستاگرام او (bazargan.abolfazl_ir) با تمرکز بر پژوهش در امنیت و بازدارندگی، حدود ۷۸ هزار دنبال‌کننده دارد. در شبکه X (توییتر سابق) با شناسه @bazargan_ir، پست‌های او، به ویژه در مورد برنامه‌هایی مانند “رک”، بسیار بحث‌برانگیز است.
واکنش‌ها به نظرات او به شدت دوقطبی است. حامیانش او را به دلیل صراحت لهجه، “شیرمرد ایرانی” می‌خوانند و نظرات او را واقع‌بینانه می‌دانند. در مقابل، منتقدان به شدت به او تاخته، سواد او را زیر سؤال می‌برند.
در مجموع، ابوالفضل بازرگان به عنوان صدایی رادیکال و واقع‌گرا در سیاست خارجی ایران شناخته می‌شود که با تأکید بی‌پرده بر قدرت نظامی و بازدارندگی هسته‌ای، دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کند که در جامعه ایران به شدت تفرقه‌انگیز است.
انتشارات ابوالفضل بازرگان
| عنوان | نوع | سال انتشار | ناشر/مجله |
|---|---|---|---|
| نئورئالیسم در خاورمیانه | کتاب | ۱۳۹۶ | سنجش و دانش |
| ابعاد سیاسی و امنیتی حمایت از سوریه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران | مقاله | ۱۳۹۷ | رویکردهای سیاسی و بین‌المللی |
| برجام و نظریه بازی | مقاله | ۱۳۹۸ | سیاست دانشگاه تهران |
| حمله آمریکا به عراق: شکست دولت‌سازی و گسترش تروریسم (۲۰۰۳-۲۰۱۶) | مقاله | ۱۳۹۶ | رویکردهای سیاسی و بین‌المللی |
جدول مناظره‌ها و برنامه‌های برجسته
| عنوان برنامه/مناظره | شرکت‌کنندگان | موضوع اصلی |
|---|---|---|
| مناظره با مهدی مطهرنیا (بخش اول و دوم) | مهدی مطهرنیا، ابوالفضل بازرگان | سلاح هسته‌ای و بازدارندگی |
| برنامه رک با مجید واشقانی | مجید واشقانی، ابوالفضل بازرگان | بمب اتم، امنیت ملی، مذاکره |
| ایران به سوی سلاح هسته‌ای؟ | رحمان قهرمان‌پور، ابوالفضل بازرگان | سلاح هسته‌ای و برجام |
| دفتر هفتاد و یکم خیابان جمهوری | ابوالفضل بازرگان | امنیت بین‌الملل و حمایت از نسل‌کشی در غزه |
