دکتر احمد توکلی، متولد سال ۱۳۳۰ در بهشهر، مازندران، یکی از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار جمهوری اسلامی ایران بود. او که از نسل مبارزان پیش از انقلاب به شمار می‌رفت، تمام عمر خود را وقف خدمت به مردم و آرمان‌های انقلاب اسلامی کرد.
ریشه‌های خانوادگی و تحصیلات
نیاکان دکتر توکلی، تاجرانی اصفهانی بودند که در اواخر دوران حکومت تزاری با قفقاز و روسیه مراودات تجاری داشتند. پس از انقلاب بلشویکی و ورشکستگی ناشی از آن، جد پدری ایشان در شمال ایران سکونت گزید.
دکتر توکلی در سال ۱۳۴۸ وارد دانشگاه پهلوی (دانشگاه شیراز کنونی) شد و تحصیل در رشته مهندسی برق را آغاز کرد. اما روحیه انقلابی او اجازه سکون را به وی نداد و در سال ۱۳۵۰، به دلیل مشارکت در اعتراضات دانشجویی و اعتصاب علیه رژیم پهلوی، پیش از اتمام تحصیل از دانشگاه اخراج شد. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحصیلات خود را از سر گرفت و در سال ۱۳۶۸ وارد رشته اقتصاد شد و در سال ۱۳۷۵، مدرک دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه ناتینگهام انگلستان با پایان‌نامه‌ای با عنوان «دلایل تورم در اقتصاد ایران، ۱۹۷۲–۱۹۹۰» دریافت کرد. این پژوهش مهم با حمایت مالی وزارت فرهنگ و آموزش عالی ایران انجام شد. دکتر توکلی پس از بازگشت به ایران، به عنوان استادیار در دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی مشغول به تدریس شد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۹۲، به تربیت دانشجویان و گسترش علم اقتصاد همت گماشت.
زندگی خانوادگی
دکتر احمد توکلی دارای نسبت فامیلی با خانواده لاریجانی بود؛ ایشان پسر دخترخاله ناتنی برادران لاریجانی و همسرشان نیز دخترخاله آنان بود. او صاحب هفت فرزند بود؛ پنج پسر و دو دختر. از جمله فرزندان ایشان، زهیر توکلی است که داماد صادق زیباکلام می‌باشد. همچنین، مرحوم محمد توکلی، یکی دیگر از پسران ایشان، از طراحان برجسته گرافیک ایران بود که در سن ۳۴ سالگی به دلیل نارسایی کبدی درگذشت.
سوابق مبارزاتی و انقلابی
دکتر توکلی از همان دوران جوانی، حضوری فعال در مبارزات انقلابی علیه رژیم پهلوی داشت. در دوران دانشجویی در دانشگاه شیراز، با انجام فعالیت‌هایی نظیر اعتصاب، برهم زدن سخنرانی مسئولین دانشگاه و پخش اعلامیه علیه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، نقش مهمی در روشنگری ایفا کرد. این فعالیت‌ها منجر به دستگیری‌ها و زندان‌های مکرر او توسط ساواک شد. او در زندان با ماهیت واقعی سازمان مجاهدین خلق آشنا شد و از آنها فاصله گرفت.
مسئولیت‌ها و خدمات پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دکتر توکلی مسئولیت‌های گوناگونی را بر عهده گرفت که همگی نشان‌دهنده تعهد او به نظام و مردم بود:
- ریاست شهربانی، کمیته انقلاب اسلامی، دادیار و دادستان انقلاب بهشهر: در زمان مسئولیت او، بهشهر به دلیل اجرای دقیق احکام اسلامی، از جمله حدود شرعی، به شهرت رسید.
- نمایندگی مجلس شورای اسلامی:
- دوره اول از بهشهر
- دوره‌های هفتم تا نهم از تهران، ری، شمیرانات و اسلام‌شهر
- وزیر کار و امور اجتماعی و سخنگوی دولت: در کابینه محمدعلی رجایی و میرحسین موسوی.
- رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: از ابتدای دوره هفتم تا اوایل دوره نهم.
- عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام: از سال ۱۳۹۶.
- بنیان‌گذار و مدیر دیده‌بان شفافیت و عدالت: یک نهاد مدنی فعال در زمینه مبارزه با فساد. دکتر توکلی در این سمت، نقش مؤثری در مقابله با فساد، به‌ویژه در حوزه دارو، ایفا کرد و شکایت ایشان منجر به عزل رئیس اسبق سازمان غذا و دارو شد.
- رئیس هیئت امنای مجتمع فرهنگی آموزشی پسرانه معلم: تأسیس در ۱۷ شهریور ۱۳۶۹.
فعالیت‌های رسانه‌ای
دکتر توکلی علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، در عرصه رسانه نیز پیشگام بود:
- بنیان‌گذار روزنامه رسالت: پس از استعفا از سمت وزارت کار، روزنامه رسالت را تأسیس کرد.
- بنیان‌گذار روزنامه فردا: پس از بازگشت از انگلستان در سال ۱۳۷۶، روزنامه فردا را راه‌اندازی کرد. این روزنامه با رویکردی مستقل و نخبه‌گرایانه، تجربه‌ای متفاوت در روزنامه‌نگاری ارائه داد.
- مؤسس و اولین مدیر مسئول وبگاه خبری الف: وبگاه الف یکی از نخستین رسانه‌های تحلیلی فارسی‌زبان در فضای مجازی بود که توسط ایشان تأسیس شد.
حضور در انتخابات ریاست جمهوری
دکتر توکلی دو بار نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد و در هر دو دوره، به عنوان رقیب اصلی کاندیداهای پیروز، نفر دوم شد:
- انتخابات ششم ریاست جمهوری (۱۳۷۲): رقیب اصلی مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود.
- انتخابات هشتم ریاست جمهوری (۱۳۸۰): رقیب اصلی سیدمحمد خاتمی بود.
- او در انتخابات نهم ریاست جمهوری نیز از کاندیداها بود، اما به نفع محمدباقر قالیباف کناره‌گیری کرد.
مواضع سیاسی و دیدگاه‌ها
دکتر توکلی اگرچه در ابتدا از حامیان دولت نهم بود، اما به مرور به منتقد سرسخت دولت نهم و دهم، به‌ویژه در حوزه اقتصاد، تبدیل شد. او به دلیل شفافیت و مبارزه با فساد شناخته می‌شد و اولین کسی بود که جعلی بودن مدرک علی کردان را در مجلس گوشزد کرد. وی همچنین همواره نسبت به حضور نیروهای سپاه پاسداران در امور عمرانی کشور در زمان صلح انتقاد داشت و این امر را عامل فساد و ضرر برای کشور می‌دانست.
بیماری و درگذشت
در سال‌های اخیر، احمد توکلی به بیماری پارکینسون مبتلا شده بود و به همین دلیل کمتر در محافل عمومی و رسانه‌ای حضور می‌یافت. سرانجام، دکتر احمد توکلی در تاریخ ۱ مرداد ۱۴۰۴، پس از تحمل یک دوره طولانی بیماری و در پی سکته قلبی، در سن ۷۴ سالگی در تهران درگذشت. فرزند ایشان، مهدی توکلی، اعلام کرده بود که پدرش به دلیل سکته قلبی و وخامت حال به بیمارستان منتقل و در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شده بود.
