قمر در عقرب چیست؟ واقعیت یا خرافه؟

قمر در عقرب، اصطلاحی آشنا در فرهنگ ایرانی و اسلامی است که به پدیده نجومی عبور ماه از برج یا صورت فلکی عقرب اشاره دارد. این مقاله، با بررسی دقیق منابع مانند روایات شیعه، فتاوای علما و کتاب‌های فقهی، به همراه دیدگاه‌های علمی، به سؤال اصلی می‌پردازد: آیا این پدیده واقعیت است یا خرافه؟

تعریف نجومی پدیده قمر در عقرب

قمر در عقرب به معنای قرارگیری ماه در برابر صورت فلکی عقرب (کژدم) یا عبور از برج فلکی آن است. این پدیده هر ماه قمری یک بار رخ می‌دهد و معمولاً ۲ تا ۳ روز طول می‌کشد.

از دیدگاه نجوم سنتی، ماه در مدار خود به دور زمین، از ۱۲ برج عبور می‌کند و در عقرب (هشتمین برج) قرار می‌گیرد. صورت فلکی عقرب شامل ستارگانی مانند قلب‌العقرب (آنتارس) در فاصله حدود ۵۵۰ سال نوری است. محاسبه آن بر اساس فرمول‌های نجومی مانند ضرب روز قمری در ۱۲٫۲، جمع با روز شمسی و تقسیم بر ۳۰ انجام می‌شود؛ اگر نتیجه ۸ باشد، قمر در عقرب است (برگرفته از کتاب نجوم مقدماتی، سیدمحمدحسین مصدق، ص آخر).

قمر در عقرب به زبان ساده

ماه در حرکت گردشی خود به دور زمین از صورت فلکی عقرب و یا برج عقرب عبور کرده و خود را در این مسیر در این نواحی قرار می دهد به همین خاطر به مدت زمانی که ماه در این ناحیه در حال حرکت است در اصطلاح قمر در عقرب می نامند.

برای نمونه، جدول تقریبی قمر در عقرب در سال ۱۴۰۴ خورشیدی:

تاریخچه و ریشه‌های فرهنگی

این مفهوم ریشه در نجوم باستانی Mesopotamian و ایرانی دارد و در آثار دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی (در التفهیم) و رازی ذکر شده. در سنگ‌نوشته‌های باستانی و شعر فارسی، به عنوان زمانی نحس توصیف شده. شرف‌الدین مسعودی نیز در حجاری‌ها به آن اشاره کرده. در فرهنگ پیش از اسلام، عقرب نماد مرگ و تحول بود که با اسلام ترکیب شد.

دیدگاه‌های دینی در اسلام

در منابع شیعه، قمر در عقرب بر اساس روایات معتبر، مکروه برای برخی اعمال است.

امام صادق(ع): «هر کس در حالی که قمر در عقرب است مسافرت یا ازدواج کند، خیری نمی‌بیند»
(الکافی، ج۸، ص۲۷۵؛ الوافی، ج۱۲، ص۳۵۵).

فقها این را کراهت تنزیهی می‌دانند، نه حرام. صاحب جواهر (محمد حسن نجفی) می‌گوید: روایت برای عموم است و احتیاط در رعایت صورت فلکی و برج لازم است (جواهر الکلام، ج۲۹، ص۴۹). فاضل هندی برج را مراد می‌داند (کشف اللثام، ج۷، ص۱۳). کاشف الغطاء تأکید می‌کند اگر امر واجبی مانند حج تعارض کند، مقدم است (کشف الغطاء، ج۴، ص۴۸۵).

در تفسیر نمونه (آیت‌الله مکارم شیرازی)، تأثیرات نجومی احتمالی اما نه قطعی است (ج۱۵، ص۱۴۳). امام علی(ع) در نهج‌البلاغه (خطبه ۷۹) افراط در نجوم را نهی کرده و آن را تنها برای هدایت مجاز می‌داند. در منابع سنی، کمتر تأکید شده و برخی آن را غیرشرعی می‌دانند.

دیدگاه علمی و بررسی خرافه بودن

از دیدگاه علمی، قمر در عقرب رخدادی واقعی در حرکت مداری ماه است، اما هیچ شواهد علمی مبنی بر تأثیر مستقیم آن بر سرنوشت یا امور روزمره انسان وجود ندارد. اخترشناسان این باورها را بیشتر محصول فرهنگ و سنت می‌دانند تا واقعیات علمی. به گفته کارشناسان، اثرات ادعایی همچون بدیمن بودن ازدواج یا سفر، فاقد پشتوانه علمی بوده و در حوزه باورهای فرهنگی و دینی قابل ارزیابی است.

قمر در عقرب از مصادیق خرافه نیست زیرا در منابع دینی به طور مکرر بیان شده و دارای توجیه علمی قابل قبول و منطقی است.

اعمال و کارهای ممنوعه در قمر در عقرب

برخی از اعمال در قمر در عقرب ۱۴۰۴ ممنوع اعلام شده که عبارتند از:

• انعقاد نطفه و اقدام به فرزندآوری
• راهی شدن به قصد سفر
• انتخاب نام برای فرزند
• بازگشایی کسب و کار و آغاز یک کار جدید یا پروژه ای عظیم و نو
• آغاز بنای خانه
• انجام عمل حجامت
• انجام کارهای مهم و اساسی

رفع بلا و کاهش اثرات منفی قمر در عقرب

صدقه دادن و کمک به افراد نیازمند، خواندن دعاهایی مانند دعای دفع بلا، دعای حرز امام جواد (ع) و دعای معراج، قرائت قرآن، گفتن ذکرهایی مانند “لاحول ولا قوه الا بالله” و “استغفرالله ربی و اتوب الیه” و تسبیح خداوند، اجتناب از انجام کارهای مهم و سرنوشت‌ساز و توکل به خدا می تواند در این ایام شما را از هرگونه بلا و خطری در امان بدارد.

حکم فقها درباره قمر در عقرب

اکثر فقها نظرشان بر کراهت انجام عقد ازدواج، سفر و انعقاد نطفه است و بهتر است اون حدود ۳ روز را احتیاط کرد و بعد از زمان قمر در عقرب انجام شود. هرچند موضوع قمر در عقرب امری است که بر طبق آن فتوا داده شده است، ولی باید در نظر داشت که فتوا ویژه موارد سفر و ازدواج است که در روایات ذکر شده، و علاوه بر این، حکمی که به آن فتوا داده شده کراهت است، نه حرمت.

مقام معظم رهبری: در ایام قمر در عقرب، اجرای صیغه عقد نکاح، کراهت دارد، اما برگزاری مراسم اشکال ندارد. همچنین در پاسخ به سوالی‌که آیا باید به روز‌های قمردر عقرب اهمیت داد و از انجام کار‌هایی که در این مورد نهی شده پرهیزکرد؟ فرمودند: مانعی ندارد.

آیت‌الله العظمی سیستانی: عقد در ایام قمر در عقرب کراهت دارد.

آیت‌الله العظمی حسین نوری‌همدانی: بر حسب روایات معتبره باید از انجام کار‌های اساسی علی الخصوص تزویج و انعقاد نطفه در زمانی که قمر در برج عقرب است اجتناب شود.

نتیجه‌گیری

قمر در عقرب پدیده‌ای واقعی نجومی است که در اسلام مکروه برای برخی اعمال شمرده شده، اما خرافه نیست اگر به عنوان احتیاط دیده شود. تعادل بین علم و دین ضروری است.