قوم لر یکی از اقوام بزرگ و کهن ایرانی است که عمدتاً در غرب و جنوب غربی ایران ساکن هستند و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین ایفا کردهاند. این قوم با زبان لری که شاخهای از زبانهای ایرانی جنوب غربی است، شناخته میشوند و آداب و رسوم غنیشان ریشه در دوران باستان دارد. لرها به دلیل زندگی در مناطق کوهستانی زاگرس، اغلب به عنوان نمادی از استقامت و پیوند با طبیعت شناخته میشوند.
ریشه و تاریخچه لرها
ریشه لرها به اقوام باستانی مانند عیلامیان و کاسیها بازمیگردد که هزاران سال پیش در نواحی زاگرس ساکن بودند. شواهد باستانشناسی نشان میدهد که این منطقه از حدود ۴۰ هزار سال پیش مسکونی بوده و عیلامیان از حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در آن حکومت میکردند. با ورود آریاییها در هزاره اول پیش از میلاد، لرها آمیزهای از قبایل ایرانی مهاجر و ساکنان بومی مانند کاسیها و گوتیها شدند. نام “لر” نخستین بار در قرن چهارم هجری ظاهر شد و ممکن است از واژه “لر” به معنای جنگل یا کوهستان جنگلی گرفته شده باشد.
در دوران هخامنشیان، این نواحی بخشی از ساتراپی سوم امپراتوری بودند و کاسیها در آن حاکم بودند. پس از حمله اعراب در قرن هفتم میلادی، لرها مقاومت کردند اما در نهایت تحت سلطه درآمدند و در قرنهای بعد، سلسلههایی مانند اتابکان لر کوچک و بزرگ را بنیان نهادند که تا قرن پانزدهم دوام آوردند. در دوره صفویان، لرستان به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم شد و والیان محلی قدرت داشتند.
سلسله زند، که از طایفه زند لر کوچک برآمد، در قرن هجدهم بر ایران حکومت کرد و کریمخان زند شیراز را پایتخت نمود. در دوران قاجار، لرها با کوچ اجباری و سرکوب مواجه شدند، اما در انقلاب مشروطه نقش کلیدی ایفا کردند و بختیاریها تهران را فتح کردند. در دوره پهلوی، رضاشاه با سیاستهای تمرکزگرا، عشایر را اسکان اجباری داد و ساختار ایلی را تضعیف کرد، هرچند پس از سال ۱۹۴۱ برخی به کوچنشینی بازگشتند.
طوایف لرها
لرها به دو دسته اصلی لر کوچک (ساکن لرستان، جنوب ایلام، همدان و شمال خوزستان) و لر بزرگ (شامل بختیاری، بویراحمدی و ممسنی) تقسیم میشوند.
طوایف لر کوچک
- زند: ساکن میانه زاگرس و دشتهای همدان.
- ترکاشوند: پراکنده در لرستان، همدان، کرمانشاه.
- بالوند: در ایلام (هلیلان).
- سگوند: در غرب و جنوب غرب ایران و شرق عراق، شامل طوایف رحیمخانی (با تیرههایی مانند مختوا، حاجیکلی) و حاجیعلیخانی.
- بالاگریوه: در شمال خوزستان و جنوب لرستان، شامل جودکی، دیرکوند، رشنو، بهاروند، میر، قلاوند.
- بیرانوند: در پیشکوه لرستان، با شاخههای آلاهیان و دشاییان.
- قیاسوند: پراکنده در پلدختر، خرمآباد، بروجرد و غیره.
- دیرکوند: در جنوب خرمآباد تا اندیمشک، با شاخههای میر، قلاوند، بهاروند و تیرههای نجفوند، طافی.
- حسنوند: در لرستان و ایلام.
- چگنی: در لرستان، قزوین، فارس و عراق.
- ساکی: در لرستان و خوزستان (جزء سگوند).
- هداوند: در ورامین تهران.
- کایدخورده: در ایلام و خوزستان.
- جنگروی: بنیانگذار اتابکان لر کوچک.
- کاکاوند: در کرمانشاه، لرستان و عراق.
- سلورزی: در لرستان و ایلام.
- باجولوند: در لرستان و خوزستان، شامل دالوند، سگوند.
- پاپی: در لرستان، خوزستان، چهارمحال و ایلام.
- قلاوند: در اندیمشک و الوار گرمسیری، با ۳۰ طایفه مانند باشاقا، تتر.
- کوشکی: در لرستان (از دیرکوند).
- میرزاوند: در الوار گرمسیری و خرمآباد.
- عبدولی: در کوهدشت و اندیمشک.
طوایف لر بزرگ
- سرخی: در فارس.
- ممسنی: در ممسنی و رستم فارس، شامل رستم، بکش، جاوید.
- حیاتداوودی: در بوشهر، هندیجان و اهواز.
- بویراحمدی: در کهگیلویه و بویراحمد، فارس و کرمان، بزرگترین ایل با ۲۳ ایل زیرمجموعه.
- چرام: در کهگیلویه، با ۵ طایفه و ۱۳ تیره.
- دشمنزیاری: در کهگیلویه و فارس.
- طیبی: در کهگیلویه و بهبهان.
- بهمئی: در خوزستان و بهمئی، شامل احمدی و مهمدی.
- باوی: در کهگیلویه.
- آغاجری: در آغاجاری و بهبهان.
- لیراو دشت: در سواحل خلیج فارس (هندیجان تا بوشهر).
- بوربور: پراکنده در آذربایجان، ورامین و خراسان.
ایلات بختیاری (از لر بزرگ)
- جانکی: در لردگان، ایذه و مسجدسلیمان، شامل بهوند، مکوند، زنگنه.
- دورکی: در دزفول، اندیکا و شهرکرد.
- بهداروند: از هفتلنگ.
- آسترکی: در بروجن و الیگودرز.
- بابادی: در کوهرنگ و مسجدسلیمان.
- منجزی: در اصفهان و خوزستان.
علاوه بر این، برخی طوایف لر در ایل قشقایی مانند فیلوند، پاگیر، عالیوند و لک ادغام شدهاند.
تفاوت لر و بختیاری
بختیاریها زیرگروهی از لر بزرگ هستند و از نظر قومی و زبانی بخشی از لرها محسوب میشوند، اما تفاوتهایی در ساختار ایلی و گویش دارند. بختیاریها عمدتاً در استان چهارمحال و بختیاری و بخشهایی از خوزستان ساکناند و گویش بختیاریشان شاخهای از لری جنوبی است که با لری شمالی (لر کوچک) تفاوت دارد.
ساختار ایلی بختیاری به دو شاخه هفتلنگ و چهارلنگ تقسیم میشود که ریشه در تقسیمات صفوی دارد، در حالی که سایر لرها ساختارهای ایلی متنوعتری دارند. از نظر تاریخی، بختیاریها نقش برجستهتری در انقلاب مشروطه داشتند و رهبرانی مانند سردار اسعد تولید کردند، اما لرها به طور کلی در سلسلههایی مانند زند مشارکت داشتند. هرچند بختیاریها اغلب به عنوان ایل مستقل شناخته میشوند، اما خویشاوندی زبانی و فرهنگیشان با لرها آنها را بخشی جداییناپذیر از این قوم میسازد.
1 نظر
آسام لرفیلی
سلام….لرهای فیلی شامل (بالاگریوه.کلهر.لک.محکی.ثلاثی)
بعد از سرنگونی سلسله اتابکان لر کوچک در دوران..صفویه به دست شاه عباس…حکومت محلی والیان فیلی در این سرزمین روی کار میاد..
حاکمان لرستان فیلی نزدیک 400 سال حکومت کردند در غرب ایران و شرق عراق…لرستان فیلی به دو منطقه پیشکوه و پشتکوه تشکیل میشه که الان شده اند استانهای ایلام. لرستان.. بخشهای از کرمانشاه. و شمال خوزستان. و جنوب همدان..ملایر.نهاوند. تویسرکان. اسد آباد….
لرهای فیلی عراق رو نویسند از قلم انداخته.
دوستان در گوگل سرچ کنند. لرفیلی عراق…شهر خانقین..مندلی..کلار..بدره..جسان.گولان..(علی شرقی و علی غربی که همه از ایل شوهان هستن)…
در چند شهر دیگه هم به صورت پراکنده هستن….فعالا فرهنگی لرفیلی در عراق بسیار فعل هستن و چندتا سایت دارند و به شدت در فیسبوک. ایکس..تیک تاک. اینستا فعل هستن…..